http://maps.google.com/maps?q=
වෙසක් පෝදා උතුම් සම්මා සම්බෝධියට පත්වූ,ලොව්තුරා බුද්ධ වූ ගෞතමයන් වහන්සේ ජයසිරි මහාබෝධි මූලයේ ම සත් සතියක් ගතකර මෙතැන් සිට කසීරට ඉසිපතනේ මිගදායෙහි ගල්ලෙනක සිටි පස්වග මහණුන් සොයා පා ගමනින් ම වැඩි සේක.මේ ගමන් විස්තරය හා මඟදී හමු වූ අය පිළිබඳවත් අරිය පර්යේෂණ සූත්‍රයේ ම සඳහන් කර ඇත.
ඉන්දියාවේදී ද අශෝක මහ රජතුමා විසින් ද එදා මෙම සිදු වීම සනි‍ටුහන් කිරීම සඳහා ඉසිපතනය නමින් ද එක් ස්ථානයක් නම්කර එහි ඉදි කිරීම් කරවන ලදි.ඒ දම්සක් පැවතුම් සූත්‍රය දේශනා කළ යුගයට වසර 300 කට පමණ පසු කාලයේ දී ය. ඉන්දියාවේ ගයා බෝධිය යැයි අද හඳුන්වන ස්ථානය හා ඉසිපතනය යයි අද හඳුන්වන ස්ථාන දෙක අතර අද දුර කි.මී.400 ක් පමණ වෙයි. මෙවැනි දුරක් එදා පා ගමනින් යාමට නම් දින 20 ක් වත් ගමන් කළ යුතුය. වෙසක් මස පුන් පෝ දා ශ්‍රී මහා බෝධි මූලයේදී උතුම් සම්මා සම් බෝඪියට පත් වූ ගෞතම බුදුපියාණන් ඇසල මස පුන් පොහොය දා එනම් බුද්ධත්වයට පත් වී මාස දෙකකට පමණ පසුව ඉසිපතනයේ දී දම්සක් පැවතුම් සූත්‍රය දේශනා කළ බව අරිය පරියේෂණ සූත්‍රයේ පොතේ සඳහන්ය. සති හතක්ම බෝ මැඩ අසල ම කාලය ගත කල බවත් සඳහන් ය. මේ අනුව පැහැදිලි වන්නේ ඉතිහාසය ලියූවන්ට කොහේ හරි වැරදී ඇති බවයි.
කෙසේ වුවත් එදා ජන්බුද්වීපයේ (හෙළදිව) දුර ප්‍රමාණයන් අනුව සලකා බලන විට මේ සියලු ප්‍රශ්න විසඳාගත හැකිය. හෙළදිව එදා ඉසිපතනය වූයේ අද මැදවච්චිය අසල පූනෑව පාරේ පිහිටි “ඉසින් බැස්සගල”යන නමින් අදටත් හඳුන්වන ස්ථානයයි.එදා කසී රට වූයේ අද වවුනියාව ,මුලතිව්,පදවිය ඇතුළු ප්‍රදේශයකි. එහි අග නුවර වරනාසි විය.අද එය වවුනියාව නම් වේ.එදා පස්වග මහණුන් වැඩ සිටි ස්වභාවික විශාල ගල් ලෙනත් එහි ඉදි කළ සෙල් ලිපිත් බුදු පියාණන් පස්වග මහණුන්ට දම්සක් පැවතුම් සූත්‍රය දෙසූ ස්ථානයත් යන සියල්ල ම අදටත් මේ “ඉසින් බැස්සගල”යන නමින් ප්‍රසිද්ධ වූ ස්ථානයේදී ම දැක බලා ගත හැකිය. එවකට ඉසිපතනේ මිගදායට බටහිරින් පිහිටියේ සාතාගිර ,හේමවත යන යක්ඛ ගෝත්‍රික ප්‍රාදේශීය රජුන් පාලනය කළ ප්‍රදේශයකි. මෙම රජ වරුන් දෙදෙනාම එදා ගෞතම බුදු පියාණන් බැහැදැක බණ අසා පැහැදුණු බව අරිය පරියේෂණ සූත්‍රයේ ද සඳහන් ය. සාතාගිරි, හේමවත යන මේ නම් දෙකම ආටානාටා සූත්‍රයේ සඳහන් හෙළදිව ගෝත්‍ර නායකයින්ගේ නම් වලටද ඇතුලත් ය. අදටත් සන්තාන කන්ද නමින් ම මෙම ප්‍රදේශය හඳුන්වයි.
ත්‍රිපිටකයේ සඳහන් වන තවත් වැදගත් පුවතක් ද මෙහිදී මතක් කළ යුතුය.එනම් ගෞතම බුදුන් හිරිවඩුන්නේ ශ්‍රි මහා බෝධි මූලයෙන් ඉසිපතනය බලා වැඩම කරන අතර මඟදී “තපස්සු..භල්ලුක”නම් වෙළඳ දෙබෑයන් හමු වූ බවයි. මොවුන් හමු වූයේ එදා ඉසිපතනයත් ශ්‍රී මහාබෝධියත් අතර මාර්ගයේදීය. අද එය ත්‍රිකුණාමලයට කිට්‍ටු හොරොව්පතාන මොරවැව ප්‍රදේශයේ දීය. එහිදී තපස්සු භල්ලුක දෙබෑයන්ට ගෞතම බුදු පියාණන් ලබා දුන් පූජා භාණ්ඩය වූයේ කේස ධාතුය. ඒවා තැන්පත් කර ඒ වෙළඳ දෙබෑයන් විසින් එදා ඉදි කරන ලද ස්ථුපය ගිරිහඬු සෑය,තිරියාය යන නම් වලින් අදත් ප්‍රසිද්ධය. මේ ගිරිහඬු සෑය හා තිරියාය යන ස්ථාන දෙකම පිහිටියේ හෙළදිවය. ඉසිපතනයටත් ශ්‍රී මහා බෝධියටත් අතර ප්‍රදේශයේය.අදටත් මේ ස්ථාන වල ඉදිකළ ගොඩනැගිලි වල නටඹුන් විශාල ප්‍රමාණයක් දැක බලා ගත හැකිය.
යස කුලපුත්‍රයා සහ ඔහුගේ මිත්‍රයින් පනස් හතර දෙනෙකුද බුද්ධ ධර්මය අවබෝධ කරගෙන එදා මඟ ඵල ලැබූයේ ද කසී රට නම් වූ මෙම ස්ථානයේ දීමය. ඒ අනුව ගෞතම බුදුන් බුද්ධ ධර්ම දූත සේවය ආරම්භ කළේ අද වවුනියාවට නුදුරින් පිහිටි ඉසින් බැස්සගල (ඉසිපතනය)නම් මෙම පින් බිමේ දීය.අදටත් මේ ස්ථානයන් ධර්මතාවයෙන් ම වැසී යටපත්ව රැකී පවතී. ඒ ධර්ම මාර්ගයේ යන අයට දැක බලා වැඳපුදා ගැනීම සඳහා මය.
හිසින් බැස්සගල හෙවත් ඉර්ෂීන් පතනය වූ ස්ථානය.
(පින්තූර මූලාශ්‍රය http://www.panoramio.com/photo/44249406)
ගෞතම බුදු පියාණන් වහන්සේ තමන් වහන්සේ අවබෝධ කරගත් උතුම් බුද්ධ ධර්මය පස්වග මහණුන් ට දේශනා කර දහම් බෙරය හැඬවූ ස්ථානය මෙම ඉසිපතනය හෙවත් ඉසින් බැස්සගල රජමහා විහාර භූමියයි.අද එහි රජ මහා විහාරයක් ඇත. මහනුවර යාපනය අංක 9 පාරේ මැදවච්චියේ සිට කි.මීටර් දෙකක් පමණ වවුනියාව දෙසට ගම්න් කළ විට පාරේ දකුණු පැත්තේ මෙම පින් බිම පිහිටා ඇත.
