චතුරාරක්ඛා හෙවත් සතර කමටහන්

මිනිසාගේ සිත පාලනය කර ගන්නට තාක්ෂණය, නවීන විද්‍යාව හෝ වෙනත් කිසිම නවීන උපකරණයක්, මෙවලමක් කිසිසේත්ම යොදාගත නොහැකියි. මිනිසාගේ සිත පාලනය කර ගතහැකි එකම ක‍්‍රමය සිත සුද්ධ පවිත‍්‍ර කරගැනීම පමණි. සිත කෙළෙස් වලින් කිළිටු වූ විට, අඳුරු වූ විට, දුප්පඤ්ඤස්ස වූ විට, අඥාණ වූ විට සිත පාලනය කර ගැනීමට නොහැකි වීම නිසා සිත විසිරේ. කම්පනයට, භයට, වේදනාවට, චලනයට, විස්සෝපයට පත්වේ. මානසික රෝග මතුවේ. සිතේ ඇති කෙළෙස් ගති අස්කර, ඉවත් කර සිත පිරිසිදු කර ගැනීමට නම් මනසේ හැකියාව මනීන්ද්‍රිය, යෝනිසෝමනිසීකරණ ශක්තිය භාවිතා කළ යුතු වේ. සිත ශික්ෂණය කර හිත පාලනය කර හිතට වහල් නොවී කටයුතු කළ හැක්කේ මනීන්ද්‍රියට පමණි. හිතට වහල් වීමෙන් මනස අවුල් වේ.

මනීන්ද්‍රිය භාවිතා කිරීමට පුරුදු වීම භාවනා කිරීම යනුවෙන් හඳුන්වනු ලබයි. දැන් මනීන්ද්‍රිය භාවිතා කරන කෙනෙක් හිතට වහල් වීමෙන් පි‍්‍රය දේ හඹායෑම නතර කරයි. අප‍්‍රිය දේවල් සමඟින් නොගැටේ. ඒ නිසා මෝහයෙන් මුළා වීමක් නොකරයි. උපේක්ඛා සිතින් ඉවසා, විමසා ක‍්‍රියාකරන්නටත් පුරුදු වේ. භාවනා කිරීමට පුරුදු වීම යන ක‍්‍රියාකාරකමෙහි හරය ඉවසා විමසා හේතු ඵල දහමට ගළපා බලා විනයට සසඳා බලා උපේක්ඛා සිතින් කි‍්‍රයා කිරීමට පුරද්දක් පුහුණුවක් ලබා ගැනීම වේ.

භාවනාවෙන් නැගිට සාමාන්‍ය සමාජ පරිසරයට එදිනෙදා කටයුතු වලට අනුගත වීමත් සමඟම තමන්ගේ සංසාර ගති පුරුදු ඉස්මතු වී නැවතත් පි‍්‍රයදේට ඇලීමටත්, අප‍්‍රිය දේ සමඟ ගැටීමටත් සිදුවන්නේ මනීන්ද්‍රිය භාවිතා කිරීමට පුරුද්දක් පුහුණුවක් ඇති කර නොගෙන හිතටම වහල් වී තවමත් ක‍්‍රියා කිරීම නිසයි.

මනීන්ද්‍රිය භාවිතා කිරීමට පුරුදු වීම පුහුණු වීම යනු හිතට අරමුණු වන සියලුම අරමුණු මනසින් තෝරා බේරා, මැන බලා භාවිතා කළ යුතු අරමුණු භාවිතා කිරීමටත් භාවිතා නොකළ යුතු අරමුණු භාවිතා නොකර බැහැර කිරීමටත් පුරුදු පුහුණු වීමයි.

භාවිතා කළ යුතු අරමුණු කරණීය ධර්ම ලෙසත් භාවිතා නොකළ යුතු දේ අකරණීය ධර්ම ලෙසත් බුද්ධ ධර්මයේ විග‍්‍රහ වේ. මේ දෙපැත්තට බෙදීම ද්වතා අනුස්සතිය ලෙසින් බුද්ධ භාෂිතයේදී හඳුන්වා දී ඇත.

චිත්තසංථානය කිළිටි වන කාම විතක්ක විචාර, ව්‍යාපාද විතක්ක විචාර, විහිංසා විතක්ක විචාර භාවිතා නොකළ යුතු දේ ලෙසත් තම චිත්තසංථානය පිරිසිදු වන නෙක්ඛම්ම සවිතක්ක සවිචාර, මෙත් සිත වඩවන සවිතක්ක සවිචාර හා අවිහිංසා සවිතක්ක සවිචාර මෙන්ම වීතරාගී, වීතදේෂී, වීතමෝහි සවිතක්ක සවිචාර භාවිතා කිරීමට කළ යුතු දේ කරණීය ධර්ම ලෙසත් පිරිසිදුවම දැක ගත යුතුයි. අවබෝධ කරගත යුතුයි.

ඇස, කන, නාසය, දිව, කය හා මන පිනවා තාවකාලිකව ලබන ආමිස වින්දනයක් සුවයක් ලැබීමට පෘථග්ජන පුද්ගලයින් ලෙස මෙතෙක් දීර්ඝ කාලයක් සංසාරයේ පුරුදු වී පුහුණු වී කටයුතු කළත් දැන් ඒ ගති පුරුද්දෙන් ඉවත් වී නිරාමිස සුවයක්, නිරාමිස ප‍්‍රීතියක් ලැබිය හැකි ක‍්‍රියාකාරකම් වලම යෙදෙන්නටත් පුරුදු පුහුණු විය යුතුයි.

හිතට අරමුණු වන සංඥාවන් පිරිසිදුව දැක ගෙන වෙන්කර තෝරා බේරා ගැනීමට යම් කිසි පුරුදු වීමක් පුහුණු වීමක් නම් අවශ්‍යම වේ. මේ පුරුදුවීම පුහුණුවීම මනීන්ද්‍රිය භාවිතා කර යෝනිසෝමනිසිකාරයෙන් කටයුතු කිරීම යනුවෙන් බුද්ධ භාෂිතයේ විග‍්‍රහ කරන ලද ක‍්‍රියාවලියයි. මනස භාවිතා කර ඉවසා විමසා පරික්ෂා කර නිරීක්ෂනය කර නිගමනයටකට බැස ගැනීම යෝනිසෝමනසිකාරයෙන් ක‍්‍රියාකරන්නෙකුගේ නියත හැසිරීම් රටාව වේ. මෙතනදී අයෝනිසෝමනසිකාරයෙන් ක‍්‍රියා කිරිම නවතී. හිතට වහල් වී, හැඟීම් වලට ඉඩ දී කටයුතු කිරීමෙන් වෙන් වී මනස භාවිතා කිරීමටත්, කරණීය ධර්ම හා අකරණීය ධර්ම වෙන් කොට හඳුනා ගැනීමටත් පුරුදු වේ. කරණීය ධර්ම භාවිතා කළ යුතුයි. අකරණීය ධර්මයන් භාවිතයෙන් බැහැර කළ යුතුයි. ”සබ්බ පාපස්ස අකරණං කුසලස්ස උපසම්පදා” යනු මේ දෙපැත්තමයි. මේ සඳහන් කළ ක‍්‍රියාකාරකම් දෙකමත් කළ යුතුම වේ. එකක් පමණක් ක‍්‍රියාවට නංවා අනෙක් ක‍්‍රියාකාරකම නොකර සිටීම නිසා ”සචිත්ත පරියෝ දපනං”යන තත්ත්වයට හිත පත්වීම සිදුනොවේ. ඒ් නිසාම මේ ක‍්‍රමය භාවිතයට ගැනීම ආනාපානසති භාවනාව යනුවෙන් බුද්ධ දේශණාවේ නම් කර ඇත. ”ආන” යනු ආශ‍්‍රය කළ යුතු භාවිතා කළ යුතු කරණීය ධර්ම ආශ‍්‍රයට භාවිතයට ගැනීම, නිතර නිතර භාවිතා කිරීමයි. ”පාන” යනු ආශ‍්‍රයෙන් බැහැර කළ යුතු ප‍්‍රහාණය කර අස්කර ආශ‍්‍රයෙන් ඉවත් කළ යුතු දේ බැහැර කරන්නට පුරුදු වීමයි. මේ සඳහා පහසුම හා සරළම භාවනා ක‍්‍රමය ”චතුරා රක්ඛා” නැමති සතර කමටහන් වැඞීමයි.

චතුරා රක්ඛා – සතර කමටහන්

”බුද්ධානුස්සති මෙත්තාච – අසුභං, මරණස්සති, ඉති ඉමා චතුරා රක්ඛා භික්ඛු භාවෙය්‍ය සීලවා” යනුවෙන් බුද්ධ දේශණාවේ පෙන්වා වදාළ සතර කමටහන් වන්නේ,

1. අසුභානුස්සතිය
2. මෙත්තානුස්සතිය
3. මරණානුස්සතිය හා
4. බුද්ධානුස්සතිය වැඞීමයි.

දස අනුස්සති අතරින් ඉතාමත් වැදගත් මේ අනුස්සති සතරම එකටම යුගනද්ධ ලෙසින් භාවිතා කරන්නට පුරුදු වීම මගින් සතර සතිපට්ඨානයමත් සම්පූර්ණ වේ. සමථ, විපස්සනා දෙකමත් සම්පූර්ණ වේ. චේතෝ විමුක්තිය හා ප‍්‍රඥා විමුක්තිය යන උභතෝ භාග විමුක්තියමත් පරිපූර්ණ වේ.

මේ චතුරා රක්ඛා නැමති සතර කමටහන් පූර්ව කෘත්‍යයක් සේ එහෙමත් නැතිනම් භාවනා කිරීමට පෙර කරගත යුතු ආරක්ෂාවක් ලෙසින් අද වන විට වරදවා තේරුම් ගෙන පදපරම ලෙසින් භාවිතා කරන බවද පැහැදිළි කර දිය යුතුයි. මේ සතර කමටහන් යන හොඳින් කට පාඩම් කර උදේ, සවස කියවමින් හෝ සජ්ඣායනා කිරීමට හෝ අනු දැන වදාළ දෙයක් නම් නොවේ. මේ සතර කමටහන් වලින් පෙන්වා දුන්නේ ප‍්‍රායෝගිකවම දවසේ නිදා ගන්නා වේලාව හැර අනෙක් හැම අවස්ථාවකදීම භාවිතා කළ යුතු ආනපාන සති භාවනාවකි.

මේ සතර කමටහන් භාවිතා කිරීම යනු ආරක්ෂක ආයුධ හතරක් භාවිතයට ගැනීමකි. මේ ආයුධ හතරම දැන නිසි කලට වේලාවට නිසි ආයුධයම තෝරාගෙන භාවිතා කරමින් සිතෙහි මතු වන කෙළෙස් ගති කපා දමන්නටම භාවිතා කරන්නට පුරුදු වීම පුහුණුවීම මන් සතර සතිපට්ඨානයම සම්පූර්ණ වන්නේය.

මෙම සතර කමටහන් පිළිබඳව පළමු කොටම යථාපරිදි මනා අවබෝධයක් ලබා ගෙන අරිය මාර්ගය සම්පුර්ණ කරන්නකුට සීල, සමාධි, පඤ්ඤා යන ත‍්‍රිවිධ ශික්ඛාවම සම්පූර්ණ වී පරතෝඝෝෂක ප‍්‍රත්‍ය හා සම්මා දිට්ඨියටද පත්වීමෙන් මාර්ග ඵල ලබා ගන්නටත් මේ කමටහන් හොඳටම ප‍්‍රමාණවත් වේ.

රාගක්ඛයෝ නිබ්බානං, ද්වේෂක්ඛයෝ නිබ්බානං, මෝහක්ඛයෝ නිබ්බානං යනුවෙන් බුද්ධ දේශණාවෙහි සඳහන් වන පරිදි රාගය, ද්වේශය හා මෝහය සහ මුළින්ම උදුරා දමා සිත නිදහස් කර ගැනීම සඳහා මේ සතර කමටහන් තරම් උපකාර වන වෙනත් දෙයක් නැත්තේය. පුද්ගලයා, සත්ත්වයා සංසාර ගැටළුවට බැඳ තබන බැමි තුනම කපා දමන්නට අනුගමනය කළ යුතු නිවැරදි හා පහසුම ප‍්‍රතිපදාව මේ සතර කමටහන් භාවිතා කිරීමය.

මම නිදුක් වෙම්වා, මම නිරෝගී වෙම්වා, මම සුවපත් වෙම්වා, මම දුකින් මිදෙම්වා යනාදී වශයෙන් සම්මතයෙන් තමාටම මෙත් වැඞීමට කියවන පාඨයන් කියවීම මෙත්තානුස්සතිය වැඞීමක් නම් නොවේ.

”ඉතිපි සෝ භගවා අරහං අරහතෝ සම්මා සම්බුද්ධස්ස” ආදී වශයෙන් බුදුගුණ ගායනා කිරීමද බුද්ධානුස්සතිය ප‍්‍රගුණ කිරීමක් නොවේ.

”ජීවිතං අනියතං මරණං නියතං” ආදී වශයෙන් මරණය සිහිපත් කරන පදවැල් ගායනා කිරීම ද මරණානුස්සතිය වැඞීමද නොවේ.

පිළිකුල් භාවනාවක් කිරීම අසුභානුස්සතිය භාවනා කිරීමක් නොවේ. මේ අනුව නිවන්මඟ සම්පූර්ණ වීමට නම් මේ සතර කමටහන් පිලිබඳව යථාවබෝධයක් ලබා ගෙන එයින් කරගත යුතු කරණීය ධර්මය හා එමගින් අස්කර ගතයුතු අකරණීය ධර්මයන් නිවැරදිවම අවබෝධයෙන් යුතුවම භාවිතා කිරීමට පුරුදු විය යුතුය.

ධර්මාවබෝධයක් නැති සම්මතයෙහිම පිහිටා ක‍්‍රියාකරන පෘථග්ජන පුද්ගලයෙකු මෙත්තානුස්සතිය වැඞීම, අසුභානුස්සතිය වැඞීම, මරණානුස්සතිය වැඞීම හා බුද්ධානුස්සතිය වැඞීම යනුවෙන් කරනු ලබන මෙනෙහි කිරීම හෝ ගායනා කිරීමද හරයක් නැති දෙයක් පමණි.

සතර කමහන් භාවිතය පිළිබඳව පළමුකොටම පැහැදිලි ධර්මාවබෝධයක් ලබා ගත යුතුයි. සංසාර ගැටළුවට තමන්ම බැඳ තබන බැමි දැක,”සං දැක” මෙවන් බැමි තම තමන්ගේම චිත්තසන්ථානයේම දෛනිකව සකස් වන ආකාරයද දැක ගන්නට තරම් ධර්මාවබෝධයක් පළමුවෙන්ම ලබා ගත යුතුයි. මෙය සුතමයේ ඥාණයයි.

පංචස්කන්ධයන්ම උපාදානය කරගන්නා ආකාරයත් පංචස්කන්ධයන්ම උපාදානය කරගන්නට හේතුව වන සමුදය සිතෙහි බිහිවන ආකාරයත් යළි යළිත් ඉපදී ඉපදී මැරි මැරී මේ සංසාර ගමන දිගටම පවත්වන්නට හේතුවත් (පුනබ්භවෝති) දැක ගත්් විට ඔහු ධර්මාවබෝධයක් ලැබූ සතර කමටහන් භාවිතා කිරීමට සුදුසු වූ කෙනෙක් බවට ද පත්වෙයි.

මේ සංසාර රිය ගමන උත්සාහයක් නැතිවම අනායාසයෙන්ම, නොනවත්වාම, අඛණ්ඩවම ඉදිරියට ගලා යන්නට හේතු භූත වූ කාරණය චිත්තසංථානය කෙළෙස් වලින් පිරී කිළිටි වී පැවතීමයි. සංසාර රිය ගමන දිගින් දිගටම ඉදිරියටම පවත්වා ගෙන යන්නට නම් විශේෂ ඥාණයක් ධර්මාවබෝධයක් හෝ අධ්‍යාපනයක් පර්යේෂණයක් වැනි දෙයක් හෝ කළ යුතු නොවේ. විඤ්ඤාණය නිරන්තරයෙන්ම තමන්ට අවශ්‍ය ආහාර සොයා, සපයා ගන්නටත් මතු පැවැත්ම සහතික කරගන්නටත් හැකි හැම උත්සාහයක්ම දරනු ඇත. සත්ත්වයා මුළාවේ දමා සත්‍ය වසන්කර විඤ්ඤාණයේ පැවැත්ම සඳහාම සංවට්ටය සකස් කර ගැනීම සඳහාම නිරන්තරයෙන්ම සිත ක‍්‍රියා කරනු ඇත.

බුද්ධ දේශණාවෙහි පෙන්වා වදාළ චතුරාරක්ඛා යනු ආරක්ෂක ආයුධ හතරකිි. රාග, ද්වේෂ, මෝහ නැමති කෙළෙස් සතුරන් සිඳ දමන ආරක්ෂක ආයුධ හතරකි. සාමාන්‍ය පෘථග්ජන පුද්ගලයෙකු රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන්, මෝහයෙන් ක‍්‍රියාකරන විට මේ ආයුධ හතර මොට්ටවන නිසා කෙළෙස් සතුරන් කපා ඉවත් කරන්නට තරම් ආයුධ මුවහත් නොවන නිසා මෝහයෙන් ක‍්‍රියාකරන්නෙකු බවටම පත්වෙයි. මෝහය යනු මොට්ට කමයි. මෝහයෙන් මොට්ට වන්නේ තමන්ගේම මනස මුවහකර ගැනීමෙනි.

මෙත්තානුස්සතිය ප‍්‍රගුණ කර ගැනීම

මෙත්තානුස්සතිය වැඞීම යනු මෙත් වැඞීමයි. පරම මෙත්තාවම ප‍්‍රගුණ කිරීමයි. අරිය මෙත් වැඞීම යනුද මෙයටම නමකි. සමස්ත ලෝක සත්ත්වයා කෙරෙහිම එක සමාන වූ මෙත් සිතක් අප‍්‍රමාණ වූ මෙත් සිතක් තමා තුළ පවත්වා ගැනීම මෙත්තානුස්සතිය වැඞීම යන්නෙහි නියත පරම අර්ථයයි. මෙත් සිතක් මතු වූ විට පවතින විට තමන්ගේ සිතෙහි, ද්වේෂය, වෛරය, ක්‍රෝධය, ඊර්ෂ්‍යාව වැනි කිළිටි ගති සියල්ලම මෙත් සිත මඟින් යටපත්ව යනු ඇත. මේ කිළිටි ගති, නරක ගති යටපත්ව නොගියේ නම් නැවත නැවතත් වෛරී ගතියම මතු වන්නේ නම් තමන් මෙත් සිතක් භාවිතා කරන්නට තවමත් පුරුදු පුහුණු වී නැති බවත් වටහා ගත යුතුයි.

අද බෞද්ධ ලෝකයා මෙත්තානුස්සතිය වඩනවා යනුවෙන් කරනු ලබන්නේ, ”මම නිදුක් වෙම්මා, මම නීරෝගි වෙම්මා, මම සුවපත් වෙම්වා, මම දුකින් මිදෙම්වා, මම නිවන් දකිම්වා” මගේ අම්මා, තාත්තා, මාගේ ඥාතීන්, මගේ මිතුරන් ආදීන් සිහිපත් කරමින් කරනු ලබන ”මට, මම, මගේ ” වශයෙන් ආත්මීය වශයෙන් වූ මෙත් භාවනාවකි. තමන් තමන්ටම කරගන්නා මෙම ආත්මීය භාවනාව භාවිතයට ගෙන ප‍්‍රගුණ කර ගැනීමෙන් මෙත්තානුස්සතිය වැඞීමෙන් ලබා ගත හැකි ලබා ගත යුතු නිවැරදි අරමුණු හා ප‍්‍රතිඵල කොතරම් දුරට ඉටුවන්නේද යන්න අවංකවම සිතා බැලිය යුතුයි.

තමන්ගේ සිතෙහි ගබඩා වී, මුල් බැස ගෙන පවතින ද්වේෂය, වෛරය වැනි කෙළෙස් ගති ඉවත් වීමක් නොවන්නේ නම් හෝ සමස්ත ලෝක සත්ත්වයා වෙතම සම මෙත පැතිර වීමක් නොවන්නේ නම් හෝ මේ වැරදි පාඨයන් භාවනාවක් ලෙසින් භාවිතා කිරීමෙන් පරමාර්ථය ඉටු නොවන බවද පැහැදිළිවම දැක ගත යුතුය. තමන් තමන්ටම මෙසේ මෙත් වැඞීම කර ගන්නේ ”මම” යන ආත්ම දෘෂ්ඨියෙනි. ”මම” යැයි දකින්නේ තාවකාලිකව මෙසේ අටවා ගත් මේ ශරීර කූුඩුවයි. මේ ශරීර කූඩුවට කොපමණ මෙත් වැඞීම කළත් මෙහි වයසට යාම, මරණයට පත්වී විනාශවී යාම, ලෙඩ දුකට පත්වීම හා දිරාගොස් ජරාවට පත්වීම නැවැත්විය නොහැකිය. ඒ බව මනා ලෙසින් අවබෝධ කරගෙන මෙත්තානුස්සතිය වැඞීම යනුවෙන් පෙන්වා දුන් අරිය මෙත් භාවනාවම භාවිතා කරන්නට පුරුදු පුහුණු විය යුතුයි. පරම මෛත‍්‍රී භාවනාව කළ යුත්තේ, ඒ පිළිබඳව ලබා ගත් යථා අවබෝධයක් ඇතිවමය. මමත්වයට, ආත්ම සංකල්පයන්ට, ලෞකිකත්වයට බැදෙන භාවනාවකින් සිතෙහි මුල් බැස ගෙන පවතින, ද්වේෂ ආදී කෙළෙස් ගති, ප‍්‍රහාණය කර නිදහස් විය නොහැකිය.

මේ සඳහා පරම මෛත‍්‍රියම සිත තුළ වර්ධනය වන, සිතෙහි පවතින කෙළෙස් ගති ප‍්‍රහාණය කර දමන්නටද සමත්වන,අප‍්‍රමාණ චේතෝවිමුක්තිය ලබන, මෛත‍්‍රී කර්මස්ථානයක්ම භාවනා කරන්නට,භාවිතයට ගන්නට පුරුදු විය යුතුය . පරම මෛත‍්‍රිය වැඩෙන භාවනා කර්මස්ථාන රාශියක් ඇති අතර, ඉන් පහසු එකක් මෙහි සටහන් කර තබමි.

මමද, සියලු ලෝක සියළු සත්ත්වයෝ
සෝවාන් ඵලයෙන් නිදුක් වෙත්වා
සකෘදාගාමි ඵලයෙන් නිරෝගි වෙත්වා
අනාගාමි ඵලයෙන් සුවපත් වෙත්වා
අරහත් ඵලයෙන් දුකින් මිදෙත්වා
නිවන් සුවයෙන් සුවපත් වෙත්වා ///

මම, මාගේ, මගේ ආත්මය යන පටුවූ සංකල්පයන්ගෙන් මිදිි සමස්ථ ලෝක සත්ත්වයා කෙරෙහිම සමසේ පරම මෛත‍්‍රිය පතුරවන්නට තම සිත සකස් කර ගැනීම, ආර්යය මෛත‍්‍රිය පුරුදු කර ගැනීමයි. ද්වේෂය, වෛරය, ක්‍රෝධය තම සිතින් සහමුළුන්ම ඉවත්වීමටද මෙය උපකාර වෙයි.

මේ ආකාරයට තම සිත තුලම මෙත් සිතක් ඇති කර ගන්නටත්, සිතේ පැවති වෛරී ගති සහමුළුන්ම ඉවත් කර ගන්නටත් උපකාර වන මෛත‍්‍රී භාවනාවක් පුරුදු කර පුහුණු කර ගෙන, අතවශ්‍ය අවස්ථාවකදී එය භාවිතයට ගැනීම පලමුවන ආයුධය සකස් කර ගැනීමයි. මෙය කෙළෙස් කපන්නට ආයුධයක් පණ පොවා, පණතියා ගැනීමයි. අවශ්‍ය වන ඕනෑම අවස්ථාවක භාවිතයට ගැනීමට සුදුසු වන සේ මෙත්තානුස්සතිය නැමති ආයුධය මුවහත් කර තබාගැනීම පළමු වන ආයුධයයි.

අසුභානුස්සතිය ප‍්‍රගුණ කර ගැනීම

පෘතග්ජන ලෝකයාගේ නියත පුරුද්ද වන්නේ ආස්වාදයක් ලබන සුබ දේවල් වලට, ඇලෙන, බැඳෙන, පි‍්‍රය මධුර දේ හඹා යන ගති පුරුද්දයි. ඇස, කණ, ආදී ඉන්ද්‍රියන් පිනවීමට, හැම පෘතග්ජන පුද්ගලයෙකුම දැඩි ආශාවෙන් ක‍්‍රියා කරයි. ඉන්ද්‍රියන්ට අරමුණ වන රූප, ශබ්ද, ගඳ, සුවඳ, රස, සුව පහස, ආදී දේ උපාදනය කර ගැනීමෙන් පෘතග්ජන ලෝකයා නිරතුරුවම සතුටට පත්වෙති. අභිනන්දනයට පත්වෙති. එහි ආදීනව- ආනිසංස දකින්නට නොහැකි තාක් කල්, මෙසේ ප‍්‍රියදේ උපාදානය කර ගැනීම සුවයක්, සතුටක් ලෙසින්ම සිතා, කටයුතු කරති. ඇස, කණ,නාසය, දිව, කය, ආදී ඉන්ද්‍රියයන් පිනවනන්නට ක‍්‍රියාකරන හැම විටකම, පංචස්කන්ධයම උපාදානය කරගන්නටමත් පුද්ගලයා ක‍්‍රියාකරයි. මේ ආකාරයට ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමේ හා ආස්වාදයක් ලැබීමේ අවශ්‍යතාවය ඇත්තේ, විඤ්ඤාණයටයි. විඤ්ඤාණය තම පැවැත්ම සඳහා තම ආහාර සපයා ගන්නේ, ආස්වාදයන් විඳ වීමෙන් ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමෙනි. සංසාර ගැටළුවට සංසාර දුකට මුල්වන පළමුවන හේතුව වන්නේ, මේ ආකාරයට ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමට පංචස්කන්ධයම උපාදානය කර ගැනීමයි.

මෙහොතකට ඇස, කණ, ආදී ඉන්ද්‍රියයන් පිනවා ලබන සුවය ආමිස සුවයකි. ආමිස සුවය යනු පසුවට අනිසි ප‍්‍රතිවිපාක ලබා දෙන ක‍්‍රියාවන්ය. හිතට වහල් වී, හැඟීමට වහල් වී කරනු ලබන මෙවන් ක‍්‍රියාකාරකම් පසුව තමන්ටම බරක් වීම, බයට හේතුවක් වීම, බැම්මකට බැඳීම යන අනිසි ප‍්‍රතිවිපාක, දුක් ලෙසින් තමන්ටම මතු උරුම වෙනු නියතය. ”අසුබ” යන පදයේ විරුද්ධ පදය ”සුභ” යන පදයයි. අසුභානුස්සතිය වැඞීමෙන්, ප‍්‍රගුණ කිරීමෙන්, බලාපොරොත්තු විය යුතු වන්නෙත්, සුඛ සංඥාව සිතින් අස්කර ගැනීමයි. සුභ යනු ”සුන්දර බව” යන අර්ථයයි. සුන්දර යන්න නිතරම ආස්වාදයක් ලබා දෙන ඇස, කණ, ආදී ඉන්ද්‍රියන් මත්කරවන ගතියයි. ඇස, කණ ආදී ඉන්ද්‍රියන් අසීමිත ලෙසින් අන්තගාමී ලෙසින් පිනවන්නට යාම, කාමච්ඡන්දයෙන් මත්වීමයි. අසුභානුස්සතිය භාවනා කිරීමෙන් සිදුවන්නේ්, සුන්දර බවට මත් වීම නවතා දමා සුන්දර දෙයට නොඇලී, නොබැඳී ක‍්‍රියාකරන්නට පුරුදු පුහුණු වීමයි. සුබ දේ සුබ ලෙසින් සුව ලෙසින් දැක ගත්විට, පෘතග්ජන ලෝකයා ඒ සුබ දේට ඇලෙයි. ඒ උපාදානය කර ගනී. පෘතග්ජන ලෝකයාගේ සංසාර පැවැත්ම දිගින් දිගටම පවත්වා ගෙන යන්නට උපකාර වන සමුදය බිහිවන්නේම මේ සුභ දේට ඇලීමෙනි. සුබ දේ අල්ලා උපාදනය කර ගැනීමෙනි. ලෝකයාගේ පෘතග්ජන ස්වභාවය පවතින තුරාවටම සුන්දර, ප‍්‍රිය මධුර දේට ඇලෙයි, බැඳෙයි, කාමච්ඡන්දයෙන් මුලා වෙයි, මත්වෙයි, සමස්ථ සංසාර ගැටළුවම නිර්මාණය කර ගන්නේ, මේ ආකාරයෙන් ප‍්‍රිය, මධුර, සුබ දේට ඇලීමෙනි, මෙහි ආදීනව යථා පරිදි නොදැනීම, දුක පිලිබඳව නොදැනීමයි. ”දුක්ඛේ අඥාණං” යන තත්ත්වයයි. සිතට ප‍්‍රිය වූ යම් දෙයක්, ප‍්‍රිය මධුර මිහිරි දෙයක් සේ දැක අල්ලා උපාදානය කර ගෙන, ඒ ආකාරයෙන්ම දිගටම පවත්වා ගන්නට, නවත්වා ගන්නට, උත්සාහ දරන්නේ, මේ පැවත්ම පිලිබඳව යථා තත්ත්වය නොදැනීමයි. මේ තත්ත්වය යථා පරිදි අවබෝධ කර ගත් පසුව ”දුක්ඛේ ඥාණං” යන තත්ත්වයටම පත්වේ.

ඉන්ද්‍රියන් හයටම අරමුණු වන දේ සුබ, සුව, සුචිසේ දකින්නේ, වැරදි දැක්මක් වැරදි දෘෂ්ඨියක් සිතෙහි පවතින නිසාමය. මේ වැරදි දැක්ම, වැරදි දෘෂ්ඨිය මිච්ඡ දෘෂ්ඨියයි. මේ ප‍්‍රිය මධුර දේ පිළිබඳව සිතෙහි හටගත් වැරදි දෘෂ්ඨියයි. මේවායේ ඇති ප‍්‍රිය බව, මධුර බව, විපරිණාමයට පත්වී ආදීනව ලෙසින් තමා කරාම අයහපත් ඵල විපාක ලෙසින් ලබා දෙන බව දැකීම, නිවැරදි දැක්මයි. සම්මා දිට්ඨියට මුල් වු ”ධම්මෝ සංදිට්ඨික” තත්ත්වයට පත්වීමයි. සංසාර ගැටළුවට, සංසාර දුකට හේතුව සුන්දර දේවලින් අන්තවාදී ලෙසින් ආස්වාදයන් ලබන්නට යාම බව දැන ගත් පසුව, සුබ යැයි, සුන්දර යැයි, දුටු දෙහිම අසුබය දැක, සුන්දර බව අත්හැරීමට ක‍්‍රියාකර, දුකින් මිදී නිදහස් විය හැකි බවද දැක ගත හැකි වෙයි. අසුභානුස්සතිය වැඞීම යනු, පිළිකුල් භාවනාවක් නොවේ. යමක් කෙරෙහි සිතේ පිළිකුලක් ඇති වීම යනු, බුද්ධ භාෂිතයට අනුව නම් ද්වේෂයක් ඇතිවීමයි. සුභ දේ, සුන්දර දේ කෙරෙහි ද්වේෂයක් හෝ පිළිකුලක් ඇති කර ගැනීම මගින් අසුභානුස්සතිය වැඞීමේ ක‍්‍රමයක් බුද්ධ භාවනාවේ නම් නැත. යමක් කෙරේ පිළිකුලෙන් බලන්නා තුල ද්වේෂයක්ම හට ගනී. නමුත් බුද්ධ දේශණාවේ පෙන්වා වදාළ අසුභානුස්සතිය වැඞීමෙන්, ප‍්‍රියදේ මෙන්ම අප‍්‍රිය දේද උපේක්ඛා සිතින් ඉවසා, විමසා බලා දැක ගෙන, එහි යථා ස්වභාවයම අවබෝධ කර ගත යුතුය.

මේ අනුව අසුභානුස්සතිය වැඞීමෙන්, අසුභානුස්සතිය පුරුදු පුහුණු කරගැනීමෙන් කර ගත යුත්තේ සිතෙහි, මතුවන ආස්වාදයන් වීදීමේ කෑදර ගතිය, කැමැත්ත අතහැර, එහි යථා ස්වභාවය අවබෝධ කර ගැනීමය. මේ අනුව ප‍්‍රිය, මධුර, ඉෂ්ඨ, කාන්ත රූප, ශබ්ද,ගඳ සුවඳ, රස, සුව පහස හා ධම්ම යන මේවාට ඇලෙන්නට, බැඳෙන්නට, පටලැවෙන්නට යනවා නම්, ඒ බව තේරුම් ගෙන, එහි ආදීනව, ආනිසංස දැක ගෙන, එවැනි ආස්වාදයන් විදීමේ කැමැත්ත අතහැර ඉන් මිදි නිදහස් වන්නට කටයුතු කිරීම අසුභානුස්සතිය වැඞීමයි. අසුභානුස්සතිය භාවනා කිරීමයි.

අසුභානුස්සතිය වැඞීමේදී භාවනා කළ හැකි කර්මස්ථානද බොහෝ ඇත. මේ අතරින් පහසුවෙන්ම වැඩිය හැකි සරළ කර්මස්ථානයක් මෙහි සටහන් කර තබමි. අරමුණ අත් හැරීම නාථයි. අරමුණෙහි නොඇල්ම නාථයි අරමුණෙන් මිදීම නාථයි අරමුණෙන් මිදී නිදහස් වීම නාථයි අරමුණ- අත්හැරීම වෙත්වා එහි නොඇල්ම වෙත්වා ඉන් මිදීම වෙත්වා මිදී නිදහස් වෙත්වා.

මෙහිදී අසුභානුස්සතිය භාවනා කිරීම යනු සිතෙහි හට ගත් සුන්දර අරමුණ, ආස්වාදයක් ලැබීමේ අරමුණ, අතහැර දමන්නට කරනු ලබන භාවනාවකි. සුභ දෙය, සුන්දර දෙය කෙරෙහි සිතෙහි ඇති වූ කාමච්ජන්දය, සිතෙන් ඉවත් කර දමන්නට කටයුතු කිරීමයි. මෙවැනි අසුභානුස්සතියක් වැඞීමද, මනාසේ පුරුදු පුහුණු විය යුතු දෙයකි. සිතේ මතුවන කෙළෙස් කපා දමන්නට, කෙළෙස්වලින් මිදී නිදහස්වන්නට උපකාර වන සේ අසුභානුස්සතියද ආයුධයක්සේ මුවහත් කර තබාගෙන, භාවිතයට නිසි අවස්ථාවේදී එය ගත යුතුය.

මරණානුස්සතිය ප්‍රගුණ කර ගැනීම

මරණානුස්සතිය වැඞීම, මරණානුස්සතියෙහි පිහිටා ක‍්‍රියා කිරීම යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ,” ජීවිතං අනියතං මරණං නියතං” යනාදී පදවැල් කියවා, කියවා සිටීම නම් නොවේ. කොයි මොහොතේ හෝ තමන් මැරෙන බව නොදන්නා කෙනෙකුන් නැත. කොයි මොහොතේ හෝ මැරෙන්නට සිටින පුද්ගලයා මාරයාට ණය වී මැරෙන බව යථා පරිදි අවබෝධ කරගෙන, මාරයාගේ දේ ණයට නොගෙන, මාරයාගෙන් නිදහස් වීමට භාවනා කිරීම, මරණානුස්සතියයි. උපාදානය කර ගන්නා පංචස්කංධයම මාරයාට අයත් දේවල්ය.

මේ මිහිතලය මත අපට පරිහරණය කරන්නට ඇති, භාවිතා කරන්නට ඇති සියළුම දේවල් පංචස්කන්ධය ලෙසින් ධර්මයේ පෙන්වා දෙයි. එනම් රූප ස්කන්ධය, වේදනා ස්කන්ධය, සංඥා ස්කන්ධය, සංකාර ස්කන්ධය හා විඤ්ඤාණ ස්කන්ධයයි. මේ කිසිම කොටසක් අපට සදාකලික අයිතියට ලබා ගත නොහැකිය. ඒවා කාටත් පොදුවේ පරිහරණනය කරන්නට, භාවිතා කරන්නට ධර්මතාවයෙන්ම ලැබී ඇති දේවල්ය. මේ බව නොදන්නා පෘතග්ජන ලෝකයා, මෙවන් වූ පංචස්කන්ධය මගේ, මම, මට අයිති, මගේ ආත්මය වශයෙන් උපාදානය කරගෙන, දිගටම තමා සන්තකයේ පවත්වන්නටත් උත්සාහ දරයි. තමන් කැමති සේ, රිසිසේ, නිචිච වශයෙන් දිගටම පවත්වා ගන්නට නොහැකි මෙවන් වූ පංචස්කන්ධයන් අල්ලා උපාදානය කර ගන්නේද තමන්ගේම සිතිනි. ඒ රාග, ද්වේශ, මෝහ ගති වලින් කිළිටු වූ සිතෙනි.

උපන් උපන් සියළු සත්ත්වයන්ට පොදුවේ පරිහරණය කරන්නට, භාවිතා කරන්නට හිමිකම ඇති මේ පංචස්කන්ධයන් මම, මගේ, මගේ ආත්මය යැයි තමන් සන්තකයේ පවත්වා ගන්නට, උපාදානය කරගන්නට දරණ වැරදි උත්සාහය,මාරයාට ණය වීමට එකම හේතුවයි. මේ ආකාරයට වැරදී අවබෝධයකින් තමාගේ යැයි උපාදනය කර ගත් පංචස්කනන්ධය තමාට අයිති නැති බව පසක් කොට අවබෝධ කරගෙන, එහි ඇති අනිච්ච බව, දුක්ඛ බව, අනත්ථ බව යථා පරිදි අවබෝධ කරගෙන, මාරයාට අයිති දේවල් සිතින් අත්හැර, මාරයාට ණයවීමෙන්ද නිදහස් වීම, මරණානුස්සතිය වැඞීමයි.

තමන් මරණයට පත්වන මොහොතේදීත්, යමකු විසින් පංචස්කනන්ධයම උපාදානය කරගෙන, තදින්ම මම, මගේ, මට අයිතිදේ යැයි සිතින් අල්ලා බදාගෙන, මරණයට පත්වූයේ නම්, ඔහු මරණයට පත්වූයේ මාරයාට ණය වීමෙන්ය. ඒ මාරයාට අයිති දේ තම සිතින් අල්ලා උපාදානය කර ගත් නිසාය. මරණයට පත්වීම යන්නෙහි අර්ථය මෙසේ මාරයාට ණය වී මියැදීමයි. අරහත් තත්ත්වයට පත්වූ ආර්යය උත්තමයෙක්, මාරයාට අයිති සියළු දේ ගැන යථා පරිදි දැක, පංචස්කන්ධය ලෙසින් උපාදානය කර ගත් සියළුදේ සහමුලින්ම අතහැර, උපාදානය කර ගැනීමේ ක‍්‍රියාවලින්යෙන්ද සම්පූර්ණයෙන්ම මිදී නිදහස් වූ කෙනෙකු බවට පත්වීම අපවත්වීමයි.

එනම් පැවැත්මේ ඇති සියළු දේ අනිච්ච බව – කැමති සේ නොපවතින බව – දුක්ඛ බව – දෙවන වේෂයකට පත්වන බව විපරිණාමයට පත්වන බව – අනත්ථ බව – විපරිණාමයට පත්වී, විනාශ වන දේ අල්ලා ගැනීමෙන් අනාථ තත්ත්වයටම පත්වන බව යථා පරිදි දැක, අවබෝධ කරගෙන, ඒ සියල්ලම පිලිබඳව ඇත්ත ඇති සැටියෙන් දැක එහි නොබැදේ. එවැනි දේ අල්ලා ගෙන, ආස්වාදයක් විඳිය නොහැකි බව යථා පරිදිම දකියි. ඒ නිසා ”නිබ්බින්‍දති” යන්න අවබෝධ කරගෙන එහි නොබැඳෙයි. ”නන්දති” යන්නෙන් මිදී නිදහස් වෙයි. අභිනන්දනයට පත්වීමෙන් වැළකේ. මේ මරණානුස්සතිය වැඞීමයි. මෙහිදි ති‍්‍රලක්ඛණය වැඞීම අත්‍යාවශ්‍යමයි. මාරයාට අයිති පංචස්කන්ධයන් ”මම කියා, මගේ කියා මගේ ආත්මයට අයිතියි කියා” අල්ලා, උපාදානය කරගෙන තමන් කැමති සේ තමන් සන්තකයේ දිගටම පවත්වා ගත නොහැකි නිශ්චිත දේවල් නොවන බවත් දැකගත යුතුය.

”අනිස්සිතෝච විහරති න ච කිංචි ලොකේ උපාදියති” යන්න යථා පරිදි අවබෝධ කරගත් පුද්ගලයා අනිච්ච බව, දුක්ඛ බව, අනත්ථ බව, යථා පරිදි අවබෝධ කරගෙන, නිච්ච සංඥව, සුඛ සංඥාව, අත්ථ සංඥාව සිතින් බැහැර කර දමයි. මෙසේ ත‍්‍රිලක්ඛණය වැඞීමෙන් ජීවිත පැවැත්මේ ඇති යථා ස්වභාවය, යථා ස්වරූපය දැකීමෙන් මරණානුස්සතිය වැඬේ.

රූපං අනිච්චා නො නිචිචා
රුපං දුක්ඛා නො සුඛා
රූපං අනත්ථා නො අත්ථා
වේදනා අනිච්චා නො නිච්චා
වේදනා දුක්ඛා නො සුඛා
වේදනා අනත්ථා නො අත්ථා

මේ ආකාරයට රූප, වේදනා, සංඥා, සංකාර, විඤ්ඤාණ යන පංචස්කන්ධයම රූප, ශබ්ද, ගඳ සුවඳ, රස, සුව පහස හා ධම්ම වශයෙන් ඇස, කණ ආදී ඉන්ද්‍රියන්ට අරමුණ වන සියළු අවස්ථාවන්හි එහි ඇලීමක් වේ නම්, ඇලීමෙන් මිදී නිදහස් වන්නටත්, ගැටීමක් වේ නම්, ගැටීමෙන් මිදී නිදහස් වන්නටත්, අරමුණ කෙරෙහි උපේක්ඛා සිතක් ඇති කර ගන්නටත් ත‍්‍රිලක්ඛණය භාවනා කිරීමෙන් මරණානුස්සතිය වැඩෙයි. පංචස්කන්ධයන් උපාදානය කර ගැනීමෙන් වැළකීම නිසා මාරයාට ණය වීමෙන්ද නිදහස් වේ. මෙම භාවනාව මනා කොට ප‍්‍රගුණ කොට, යථා අවබෝධයෙන් යුතුව අවශ්‍ය අවස්ථාවෙහිදී භාවිතයට ගැනීමට සුදුසු සේ, පුරුදු පුහුණු වීම මරණානුස්සතිය වැඞීම යන ආරක්ෂක ආයුධයයි.

බුද්ධානුස්සතිය ප්‍රගුණ කර ගැනීම

ඉතිපි සෝ භගවා ආදී බුදුගුණ ගායනා කිරීම අද බුද්ධානුස්සතිය වැඞීම ලෙසින් වැරදියට භාවිතා කරති. බුද්ධානුස්සතිය වැඞීම යන්නෙහි නිවැරදි, නියම අර්ථය, මේ ගාථාවේ සඳහන් වන බුද්ධ ගුණයන් අතරින් එකක් හෝ තමන් තුලද ඇති කර ගන්නට අවශ්‍ය වන්නාවූ නිසි ක‍්‍රියා මාර්ගයන් අනුගමනය කිරීමයි. මෙය යම් ප‍්‍රති පදාවක් අනුගමනය කිරීමක් මිස, ගායනා කිරීමක් නොවේ. මේ සඳහා ”බුද්ධ ගුණයන්” යන්නෙහි නිවැරදි අර්ථයම, ධර්ම අර්ථයම තේරුම් ගත යුතුය. බු උද්ධ යනු භව උදුරා දැමීමයි. (භව නිරෝධයයි) ”පුනබ්බවෝති” යනුවෙන් විග‍්‍රහ කරන ලද, යළි යළිත් සංසාර දුක නිර්මාණය කර ගනු ලබන්නා වූ, සංසාර දුකම බිහි කරන්නට හේතු වූ, කාම තණ්හා, භව තණ්හා, විභව තණ්හා (රාග, ද්වේශ, මෝහ) තම සිතින්ම උදුරා දමා, අස්කර දමා සමුදය උත්පාදනය වීම, නැවැත්වීම සඳහා නිර්උදා තත්ත්වයට පත්කිරීම සඳහා අනුත්පාද තත්ත්වයට පත්කිරීම පිණිසම බුද්ධානුස්සතිය වැඞීමයි.

මේ ජීවිත පැවැත්ම දිගින් දිගටම නොකඩවාම නිර්මාණය කර ගනිමින්, යළි යළිත් උපදිමින්, මැරෙමින් දිගටම සංසාර ගමනක් ගෙන යන්නේ, සමුදය ධර්ම බිහිකරගන්නා හෙයිනි. සමුදය ධර්ම සිතක බිහිවන්නේ කාම තණ්හා, භව තණ්හා, විභව තණ්හා(රාග, ද්වේශ, මෝහ) සිතෙහි පවතින නිසාමය. අවිද්‍යාව හා තණ්හාව යන ගති මේ ජීවිත පැවැත්ම දිගටම, යළි යළිත් බිහි කරමින්, නොකඩවාම පැවැත්ම ඉදිරියටම ගෙනයන්නට ක‍්‍රියාකරති. දිගින් දිගටම කූඩු හදන වඩුවා, අවිද්‍යාව හා තණ්හාවයි. අවිද්‍යාව හා තණ්හාව සිතින්ම උදුරා, අස්කර දැමීමට නම්, බුද්ධානුස්සතිය වැඞීම කළ යුතුමය. එනම් රාග, ද්වේශ, මෝහ යන කෙළෙස් ගති සිත තුලින් උදුරා, අස්කර දැමීමට ක‍්‍රියාකළ යුතුය. යළිත් එවන් කෙළෙස් ගති සිත තුළ ක‍්‍රියාත්මක නොවන්නටම, ඒ ගති මුලින්ම උදුරා, අස්කර දැමිය යුතුයි. එනම් සියළු කෙළෙස් උදුරා දමා, සිත නික්ලේසි තත්ත්වයට පත්කර ගැනීමයි. සමුච්චේදප්ප‍්‍රහාණයයි.

රාග, ද්වේශ, මෝහ යන කෙළෙස් ගති සහමුළුන්ම උදුරා දමා, සමුච්ඡේද වශයෙන් ප‍්‍රහාණය කර දමන්නටත්, ඒ ගති නැවත සිතේ නොඋපදින ලෙසින් පටිපස්සදි වශයෙන්ම ප‍්‍රහාණය කර දමන්නටත්, බුද්ධානුස්සතිය වැඞීම කළ යුතුමය. භගවතෝ, අරහතෝ, සම්මා සම්බුද්ධස්ස ආදී බුදු ගුණයන්, නව අරහාදී ගුණයන්, තමා තුළද පිහිටන්නේ රාග, ද්වේෂ, මෝහ ආදී කෙළෙස් ගති සහමුළුන්ම සිතින් ඉවත් කර, උදුරා දැමීමෙන්ම පමණි. නව අරහාදී බුදුගුණයන් තමා තුළ ඇති කරගන්නට නම්, බුද්ධානුස්සතිය වැඞීම ප‍්‍රතිපදාවක් ලෙසින්ම ප‍්‍රායෝගිකවම පුරුදු කර ගත යුතුය. නව අරහාදි බුදු ගුණ ගායනා කරමින් සිටීම කිසිසේත්ම බුද්ධානුස්සතිය වැඞීමක් නම් නොවන්නේය. වෙද මහත්තයා ලියා දුන් බෙහෙත් සීට්ටුව කටපාඩම් කර ගත්තාට ලෙඩ සනීපවීම සිදු නොවන්නාක් මෙනි.

තමන්ටත් මේ සංසාර දුකින් මිදී නිදහස් වන්නට අවශ්‍ය නම්, දුක බිහි කරන, දුක නිර්මාණය කරන ලෝභ, ද්වේෂ, මෝහ, කෙළෙස් ගති තම සිත තුලින්ම උදුරා, ඉවත් කර දැමීමට බුද්ධානුස්සතිය වැඞීම කළ යුතුය. කාම තණ්හා, භව තණ්හා, විභව තණ්හා, යනුවෙන් පෙන්වා දුන් ලෝභ, ද්වේෂ, මෝහ ගති තමන් තුලම පැවතීම, මේ ජීවිත පැවැත්ම දිගින් දිගටම යලි යලිත් බිහි කරගෙන පවත්වා ගෙන යාමේ එකම හේතුවයි. ලෝභ, ද්වේශ, මෝහ ගති සිතින් උදුරා දමා ලෝභක්ඛ්‍යය, ද්වේෂක්ඛය, මෝහක්ඛ්‍යය කිරීම නිබ්බානං ලෙසින් බුද්ධ දේශණාවේ පෙන්වා වදාළහ. බුද්ධ තත්ත්වයට පත්වීම, යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ, මේ කෙළෙස් ගති සිතින් සහමුළුන්ම උදුරා දැමීමයි. මේ ගති සිතක පවතිනා තුරාවට යළි යළිත් ඒ ගතිම බිහි කිරිම ජීවිතයක් පැවිත්වීමයි.

1. රූපාදී යම් අරමුණක් පිළිබඳව නිච්ච සංඥාවක් සිතේ මතුවීම, පැවතීම හා එයම ස්ථිර කර ගැනීම දුකට හේතුවයි. අනිච්ච අනුපස්සනා කරමින් යථා ලෙසින්ම අනිස්සිත බව අවබෝධ කරගනිමින්ම සිතේ ඇති වූ නිච්ච බව ප‍්‍රහාණය කළ යුතුයි.
2. රූපාදී යම් අරමුණක් පිළිබඳව නිච්ච සංඥාවක් පැවැත්වෙන තුරාවට, සුව වීදීමේ සුඛ සංඥාවක්ද මතුවේ. ඒ නිසා සැප හඹා යයි. නමුත් සැප කියා දෙයක් දිගටම පවත්වා ගෙන යාමට බැරිවීම නිසා තමන්ම දුක නිර්මාණය කර ගනී. මේ අනුව දුක නිර්මාණය වන හැටි දැක සුඛ සංඥාව, සැප බලාපොරොත්තුව සිතින් ඉවත් කර ගන්නට දුක්ඛ අනුපස්සනාව කළ යුතුයි.
3. දුක උරුම වන හැම තැනකදීම තමන් අනාථ තත්ත්වයට පත්වීම නියතය. සැප
යැයි කියා යමක් උපාධානය කරගෙන එය මම, මගේ, මම සැප විඳිමි යන අත්ථ සංඥාව නිසා අස්මිමානය බිහි වෙයි. මේ අස්මිමානය දුරලන්නට, අත්ථ සංඥාව ප‍්‍රහාණය කරන්නට, අනත්ථ අනුපස්සනා කළ යුතුමයි.
4. රූපාදී යම් අරමුණක් අල්ලා ගෙන සැප වීඳීමේ සුඛ සංඥාවක් සිතෙහි මතු වී, ඒ අනුව අස්මිමානයක්, අත්ථ සංඥාවක්, ඇති වීම නිසා, යම් අභිනන්දනයක් ලැබීමේ අවශ්‍යතාවයක් ද සිතක මතුවේ. මේ අභිනන්දනය යනු ආස්වාදයක් විඳීමේ කැමැත්තයි. ප‍්‍රිය වස්තුන්ට ඇලෙන්නේ, මේ අභිනන්දනය විඳ ගැනීම සඳහායි. මේ අනුව අභිනන්දනයෙන් මිදීමට, නිබ්බිදානුපස්සනාව සම්පූර්ණ කර ගත යුතුයි. නිබිබිදා යනු නොබැඳීමයි. නිර්වේදයයි. බැඳීමට හේතුව, වින්දනයයි.
5. රාගයක් සිතක හටගන්නේ නන්දි සංඥාවෙන් මත් වීමෙනි. රාගය සිතින් ඉවත් කරන්නට විරාගානුපස්සනාව වැඩිය යුතුයි. රාගී බවෙන් වෙන් වීම, ආස්වාදයට නොබැඳීම, නො ඇලීම, මත් නොවීම, විරාගානුපස්සනාවයි.
6. රාගය නිසා ඇලීමෙන්, ද්වේශය නිසා ගැටීමෙන්, සමුදය සිතක උපත ලබයි. සමුදය නොඋපද වීම, නිර් උදා කිරීම, අනුත්පාද කිරීම යනු නිරෝධයයි. මේ නිසා නිරෝධානුපස්සනාව වැඞීමෙන් සමුදය ප‍්‍රහාණය වෙයි.
7. ඉහත සඳහන් පියවරයන් හයම සම්පූර්ණ වීමෙන් රාගය, ද්වේෂය, මෝහය යන කෙළෙස් ගතීන්ගේ උපාදානය පටිනිස්සග්ග තත්ත්වයට පත්වේ. පටිනිස්සග්ග වීම යනු, මෙතෙක් සසරට බැඳ තිබූ බැමි කපා ඉවත් කිරීමයි. මෙතෙක් සංසාරයට බැඳ තිබුනේ රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන් හා මෝහයෙන් යන කෙළෙස් බැමි තුනකිනි. මේ බැමි තුනම නිස්සග්ග වීම යනු නිබ්බාන වීමයි. සබ්බුපදි පටිනිස්සග්ග වීමයි. මේ අනුව බුද්ධානුස්සතිය වැඞීම යනු රාග, ද්වේෂ, මෝහ ගති තුනම තම සිතින්ම ඉවත් කර දමා, සිත නික්ලේසි තත්ත්වයට පත්කර ගැනීමයි. මේ සඳහා ත‍්‍රිලක්ඛණයම නිවැරදිව භාවනා කළ යුතුයි.

මේ ආකාරයෙන් මෙත්තානුස්සතිය, අසුභානුස්සතිය, මරණානුස්සතිය හා බුද්ධානුස්සතිය යන සතර කමටහන් නිවැරදිව තේරුම්ගෙන වඩන්නට, භාවිතා කරන්නට පුරුදු පුහුණු විය යුතුයි. මේවා ආරක්ෂක ආයුධ හතරක් හැටියටම භාවිතා කළ යුතුයි .මේ ආයුධ හතරම අවශ්‍ය වන නිසි අවස්ථාවට නිසි පරිදි භාවිතා කරන්නටද පුරුදු වීමත් පුහුණු වීමත් අවශ්‍යමය. මේ අනුව කටයුතු කරන්නට පුරුදු වූ පුහුණු වූ තැනැත්තා, යෝනිසෝමනසිකාරයෙන් ක‍්‍රියාකරන පුද්ගලයකු බවටද පත්වේ.

මූලික වශයෙන්ම පුද්ගලයෙකුගේ, සත්ත්වයකුගේ සිතකට අරමුණු වන ආරම්මණයන් හයක් ඇත.

1. ඇසට අරමුණු වන රූපාරම්මණය
2. කණට අරමුණු වන ශබ්ධාරම්මණය
3. නාසයට අරමුණු වන ගන්‍ධාරම්මණය
4. දිවට අරමුණු වන රසාරම්මණය
5. කයට අරමුණුවන පොට්ඨබ්බාරම්මණය
6. මනසට අරමුණු වන ධම්මාරම්මණයයි

මේ අරමුණු හයට අමතරව කිසිදු අරමුණක් පුද්ගලයෙකුට, සත්ත්වයෙකුට හෝ දෙවියෙකුට වත් ඇති වන්නේ නැත. මේ අරමුණු හයම යළි කොටස් දෙකකට බෙදා වෙන් කර ගත යුතුයි.
i. ආශ‍්‍රය කළ යුතු යහපත් කරණීය ධර්ම කොටසට අයත්වන අරමුණු(ආන අරමුණු)-අස්ස සති
ii. ආශ‍්‍රය නොකළ යුතු කෙලෙස් ගති සහිත අකරණීය කොටසට අයත් වන සිතින් ඉවත්කළ යුතු අරමුණු (පාන අරමුණු) – පස්ස සති

පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා – සතෝව අස්සසති- සතෝව පස්සසති යන පාඨ වලින් මහා සතර සතිපට්ඨාන සූත‍්‍රයේ කොටස් දෙකකට බෙදා වෙන් කර පෙන්වා දුන්නේ (අස්සසති ) අශ‍්‍රය කළ යුතු දේ හා (පස්සසති) ප‍්‍රහාණය කළ යුතු යන දෙකොටසටයි. ආශ‍්‍රය කළ යුතු යහපත් අරමුණු නම්, මෙත්තා, කරුණා, මුදිතා උපේක්ඛා සහ සිතින් කරන වීත රාගී, වීත දේශී, වීත මෝහී, යහපත් අරමුණුය. ප‍්‍රහාණය කළ යුතු, සිතින් බැහැර කළ යුතු වන්නේ රාග, ද්වේශ, මෝහ, යන කෙළෙස් අරමුණුය.

කායානුපස්සනාව, වේදනානුපස්සනාව, චිත්තානුපස්නාව, ධම්මානුපස්සනාව යන සතර සතිපට්ඨාන භාවනාවෙහිම යෙදෙන්නට නම්, සිතින් ඉවත් කර ගත යුතු කෙළෙස් ගති වෙන් කර තෝරා බේරා ගන්නට අවශ්‍ය වන යෝනිසෝමනිසිකාරයෙන් ක‍්‍රියාකිරිම අත්‍යාවශ්‍ය වන්නේය. මෙනෙහි කළ යුතු යහපත් දේ හා මෙනෙහි නොකර, ප‍්‍රහාණය කර සිතින් බැහැර කළ යුතු යැයි අරමුණු කොටස් දෙකකට බෙදා ගත යුතුමය.

අනාර්ය සමථ භාවනාවකදී නම් මෙසේ භාවිතා කළ යුතු හා භාවිතා නොකළ යුතු යැයි අරමුණු කොටස් දෙකකට බෙදා බලන්නට දැනුමක් නැත. සිතට එන සියළුම අරමුණු ප‍්‍රහාණය කිරීම, අනාර්ය භාවනාවක් වැඞීමේදී සිදුවෙයි.

නිවනට බාධක ධර්මයන්, නිවන වසා සිටින නීවරණ ධර්මයන්, දැන හඳුනාගෙන ඒවා ප‍්‍රහාණය කළ යුතුය. ඒවා ආශ‍්‍රය නොකළ යුතුය. ඒවා කෙළෙස්බව, කුණු බව දැන යථා පරිදි ඒවා සිතින් අස්කර දමන්නට, කෙළෙස් මුලින් උගුල්ලා දමන්නට, මෙම ආයුධ හතරම නිසි පරිදි නිසි වේලාවට භාවිතා කළ යුතුය.

රාග, ද්වේශ,මෝහ යන කෙළෙස් සහිත අරමුණු, සිතෙහි මතුවනවාත් සමඟම ඒවා මොනතරම් ප‍්‍රිය අරමුණු වුවද, ආස්වාද ජනක දේ වුවද, ඉන්ද්‍රියයන් පිනවන දේ වුවද, ඒවා නිවනට ප‍්‍රතිපක්ෂ බව දැක, ඒවා නිවනට බාධක බව දැක, ඒවා නිසා නිවන ප‍්‍රමාද කරන බව යථා පරිදි තේරුම් ගෙන, එවැනි කෙළෙස් ධර්ම, කළු ධර්ම, සිතෙහි මතු වන මෙහොතේදීම, ඒවා දිගේ සිතින් රෝද ගැසීම නවත්වා, ඒ අරමුණු වෙනස් කර, ඊට ප‍්‍රතිපක්ෂ අරමුණක සිත යොදවා, අවසානයේදී ඒ කිළිටි ගතිය සිතින් අස්කර දමන්නටම ක‍්‍රියාකළ යුතුය. මේ පියවර තුනම අනුගමනය කළ හැකි වන්නේ, මේ ආරක්‍ෂක ආයුධ හතරම භාවිතා කිරීමෙනි. ධම්මානුධම්ම ප‍්‍රතිපදාවෙහි යෙදෙන්නට පුහුණුවක් ලැබූ, ඒ පිළිබඳව මනා අවබෝධයකින් කටයුතු කරන ආර්යය ශ‍්‍රාවකයකුට, දැන් ආයුධ හතරම භාවිතයට ගෙන, පළමුව තම සිත සමථයකට පත්කර ගෙන කෙළෙස් තුනීකර ගැනීමටත්, දෙවනුව ඊට සමගාමීවම කෙළෙස් සහමුළුන්ම කපා, උගුල්ලා දැමීමටත් දැනුමක් හා ශක්තියක් ද ලැබෙන්නේය.

මෙවන් ආර්ය ශ‍්‍රාවකයා දැන ගත යුතු දේ යථා පරිදි දැන ගනී. දැන ගෙනම ආශ‍්‍රය කළ යුතු දේ ආශ‍්‍රය කරයි. ප‍්‍රහාණය කළ යුතු දේ, ප‍්‍රහාණය කරන්නේද යථා අවබෝධයකින්මය. මෙය හුස්ම පිට කිරීම හා ඇතුළු කිරීමට වඩා බොහෝ වෙනස්ය. පෙර සඳහන් කර පෙන්වූ යහපත් අරමුණු හයම හය දොරකින්ම ආශ‍්‍රය කර ඇතුළට ගන්නටත්, ආශ‍්‍රනොකර දොරවල් වසා බැහැර කළයුතු දේ බැහැර කර තබන්නටත් හැකි බව මෙවන් ආර්ය ශ‍්‍රාවකයා දැන ගනී. මෙය බුද්ධ භාෂිතයේ පෙන්වූ අනාපානාසතියෙහි පිහිටා ක‍්‍රියා කිරීමයි. ඉන්පසුව ඕනෑම ඉරියවුවකින්ද ආනාපානාසතියෙහි පිහිටා කටයුතු කරන්නටද හැකි ශක්තියක් ලබා ගනී. සක්මන් කිරීමේදීත් ඉඳගෙන සිටිමේදීත්, සිටගෙන සිටීමේදීත්, නිදාගෙන සිටිමේදීත්, චිත්ත සන්ථානය ඇතුලට ගත යුතු දේත්, සිතින් බැහැර කළ යුතු දේත්, තීරණය කරන්නට හැකි ශක්තියෙන් ක‍්‍රියාකරන පුද්ගලයා, නිසි පරිදි ඉරියාපථ පබ්බයෙන්ද ආනා පානා සතිය ක‍්‍රියාත්මක කරන්නට දැන ගනී. දවසේ පැය 24 පුරාමත් (නිදියගත් අවස්ථාවේ හැර)ආශ‍්‍රය කළ යුතු දේ දැන ආශ‍්‍රය කරයි. ආශ‍්‍රයෙන් බැහැර කර ප‍්‍රහාණය කළයුතු දේ තෝරා බේරා ප‍්‍රහාණය කරන්නටද දනී.

දැන් මේ ආයුධ හතරම භාවිතා කළ යුතු වන්නේ, සිතින්ම ප‍්‍රහාණය කළ යුතු කෙළෙස් මුලින්ම කපා, උගුල්ලා දමන්නටමය. ඒ නිසා මේ ආයුධ හතර එනම්, මරණානුස්සසතිය, මෙත්තානුස්සතිය, අසුභානුස්සතිය, හා බුද්ධානුස්සතිය ප‍්‍රායෝගිකවම භාවිතා කළ යුතු ආකාරය සොයා බලමු.

සිත කිළිටිවන, සිත අඳුරු වන මනස අඥාණ බවට පත්කරවන අරමුණු 3ක් ඇත.

1. රාග සහිත ආරම්මණයන්
2. ද්වේෂ සහිත ආරම්මණයන්
3. මෝහ සහිත ආරම්මණයන්

මේ අරමුණු තුනම උපත ලබන්නේ තමාගේම සිත තුළමය. තමන්ට හොරෙන්, තමන්ට නොදැනී මේ අරමුණු මතුවන්නට නොහැකිය. ඒ නිසා, මේ අරමුණු මතු වන විටම, ඒවා කෙරෙහි අවධානයෙන් පසු වී, නිසි පරිදි නිසි ආයුධය භාවිතා කර, කෙළෙස් කපා අස්කර දැමීමට ක‍්‍රියාකළ යුතුය.

1. ඇස, කණ, නාසය, දිව, කය වැනි යම් ඉන්ද්‍රියයකින් රූප, ශබ්ද, ගඳ සුවඳ, රස, සුව පහස වැනි මොනයම් ප‍්‍රිය දෙයක් ස්පර්ශ වුනේ නම්, එය ප‍්‍රිය යයි නිගමනය කළේනම්, සිත රාගයෙන් කිළිටි වෙයි. අදුරු වෙයි. එය අප‍්‍රිය යැයි, අමනාප යැයි නිගමනය කළේ නම්, ද්වේශයෙන් සිත කිළටි වෙයි, අඳුරු වෙයි.

මෙවන් වැරදි අරමුණක් සිතට ලැබුණ විට, ඒ අරමුණ දිගේම සිතින් රෝද ගසා, ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීම පෘතග්ජන පුද්ගලයාගේ පුරුද්දයි. එය ගති පුරුද්දකි. එය සංසාර පුරුද්දයි.

මේ අරමුණ දිගේ දිගින් දිගටම සිතින් රෝද ගැසීම නවතා දමන්නට සුතවත් ආර්ය ශ‍්‍රාවකයා පළමුවම ක‍්‍රියාකළ යුතුය. ඉවසා, විමසා ඊට සුදුසු පියවරක් ගැනීම නියත වශයෙන්ම කළ යුතුය.

මේ අකුසල විතර්කය තුලින් සිත මුදවා ගන්නටත් ඉවසා, විමසා කටයුතු කරන්නටත්, එකේ සිට දහය දක්වා ඉහළට ගැන නැවත දහයේ සිට එක දක්වා පහළට ගැනීම බොහෝ විටම ප‍්‍රමාණවත් විය හැකිය. මෙය ”විතක්ක සංඨාන සූත‍්‍රයේ” පෙන්වා වදාළ අඤ්ක්‍දනිමිත්ත පබ්බයයි.

අකුසල විතර්කය දිගේම සිතින් රෝද ගසා සිත කිළිටි වීම යම් ආකාරයකින් නවතා දමා, වෙනත් අරමුණකට සිත මෙහෙය වීම මගින් ඉවසා විමසා කටයුතු කරන්නට දක්ෂ වූ පුද්ගලයා දැන් ආරක්‍ෂක ආයුධ හතරම භාවිතා කළ යුතු වන්නේය.

මේ අකුසල විතර්කය රාග අරමුණක් නම්, සිත සමථකයකට පත් කර ගත් වහාම අසුභානුස්සතිය භාවනා කරමින්, ප‍්‍රිය මධුර දේ කෙරෙහි අලෙන්නට – ප‍්‍රිය මධුර දේ උපාදානය කර ගන්නට කි‍්‍රයාත්මක වන්නට ගිය සිත, සමථයට පත්කර ගත යුතුයි. මේ නිසා ඇස, කණ, නාසය, දිව, කය, මන යන ආදී මොනයම් ඉන්ද්‍රියක් හෝ ප‍්‍රිය මධුර සුභ අරමුණක් සමඟින් පටිච්ච වන්නට යන්නේ නම්, එයින් සිත කිළිටිවන බව දැක, රාගයෙන් මත්වන බව දැක, මෙය උගුලක් බවදැක, ඉන් මිදී නිදහස් වීමට ඒ ප‍්‍රිය මනාප අරමුණට මුල් වූ රූපයෙහි අසුභය මෙනෙහි කර, ඒ පි‍්‍රය බව සිතින් ඉවත් කර ගත යුතුයි. ඒ පි‍්‍රය මනාප වූ දෙය පිළිබඳවම උපේක්ඛා සිතින් බලන්නට පුරුදු විය යුතුය. එහි ඇති ආදීනව දැක, එහි විපරිණාමය දැක, එය අල්ලා ගැනීමෙන් අනාථ තත්ත්වයට පත්වෙනවා දැක, සිත සමථයකට පත් කර ගැනීම සඳහා පළමු ආයුධය වූ අසුභානුස්සතිය භාවිතා කළ යුතුය.

මෙසේ සිත සමථයකට පත් වු වහාම මේ රාග ගතිය – ප‍්‍රිය මනාප දෙයට ඇලෙන බැඳෙන ගතිය පුරුද්ද – තමා තුළම ඇති දෙයක් බව තේරුම් ගෙන මේ ගති පුරුද්ද තම සිතින් සහමුළුන්ම ඉවත්කර ගලවා දමා ගැනීමට ඒ සමඟම ක‍්‍රියාකළ යුතුය.

මේ ගති පුරුද්ද මුළුන්ම ගලවා දමන්නට නම් මරණානුස්සතිය හා බුද්ධානුස්සතිය යන කර්මස්ථාන දෙකම භාවනා කර, මේ ගතිය තමා තුළ නිච්ච වීමට උත්සාහ දරණ බවද තේරුම් ගෙන, මෙහි ඇති අනිච්ච බව, දුක්ඛ බව, අනත්ථ බව, තේරුම් ගෙන නිච්ච, සුඛ, අත්ථ යන අකුසල සංඥා කපා හැර දමා, සිත පිරිසිදු කර ගත යුතුය. මෙය රාගක්ඛ්‍යය කිරීමයි. ආසවඛ්‍යා ඥාණයයි. කම්මක්ඛ්‍ය කිරීමයි.

ඒ සුන්දර, පි‍්‍රය මනාප අරමුණු සිතින් අත්හැරීම සඳහාත්, සිත සමථයකට පත්කර ගැනීම සඳහාත්, ඒ අරමුණු අත්හැරීම නාථයි. එයින් මිදීම නාථයි. එය නො ඇල්ම නාථයි,
ඉන් මිදී නිදහස් වීම නාථයි. අත්හැරීම වෙත්වා, මිදීම වෙත්වා, නොඇල්ම වෙත්වා, නිදහස් වෙත්වා, යන අසුභානුස්සතිය වැඩිය යුතුයි.

ඒ හා සමඟම දෙවන හා තුන්වන ආයුධයන් වන මරණානුස්සතිය හා බුද්ධානුස්සතිය ද ඒ සමඟම භාවිතයට ගත යුතුයි.

නිචිච සංඥා පජහති – අනිච්චානුපස්සී විහරති
සුඛ සංඥා පජහති- දුක්ඛානු පස්සී විහරති
අත්ථ සංඥා පජහති- අනත්තානු පස්සී විහරති
නන්දි සංඥා පජහති- නිබිබිදානු පස්සී විහරති
රාග සංඥා පජහති – විරාගානුපස්සී විහරති
සමුදයං පජහති- නිරෝධානු පස්සී විහරති
සබ්බු පදිං පජහති- පටිනිස්සග්ගානු පස්සී විහරති

යන භාවනාව භාවිතා කරන්නට පුරුදු විය යුතුය.

2. ද්වේශ සහගත අකුසලාරම්මණයක් සිතට ඇතුළු විය හැක්කේද ඇස, කණ, නාසය, දිව, කය මන යන ආදී ඉන්ද්‍රියන් ආශ‍්‍රයෙන්ම අප‍්‍රිය, අමිහිරි, අමනාප දෙයක් සිතට පටිච්ච වීමෙන්මය. මෙවැනි අප‍්‍රිය ආරම්මණයක් දිගේම සිතින් රෝද ගසයි නම්, ඒ ආරම්මණය දිගේම සිතුවිලි පවත්වයි නම් සිත ද්වේශයෙන් කිළිටිවන බව දැක, යම් පිළිවෙතකින් පළමු කොටම මේ ද්වේෂාරම්මණයෙන් සිත වෙන අතකට හරවා ගත යුතුය. මෙතැනදීද පළමු අවස්්ථාවේදී මෙන්ම එකේ සිට දහය දක්වා ඉහළට ගැන දහයේ සිට එක දක්වා පහළට ගැනීම මගින් අරමුණ වෙනතකට හරවා ගත හැකිය.

සිත වෙන අරමුණකට හරවා නිදහස්කර ගත් වහාම, ඉවසා විමසා බලා මෛත‍්‍රී සිතක් පහළ කර ගන්නට මෙත්තානුස්සති භාවනාව භාවිතා කළ යුතුය. මෙත්තානුස්සතිය වැඞීමෙන් ඒ තමාට අප‍්‍රිය වූ අමනාප වූ අරමුණු කෙරෙහි පැවති අපි‍්‍රය බව අමනාප බව සමථයට පත්කරගෙන, ඒ පුද්ගලයා හෝ සත්ත්වයා හෝ ඒ අවස්ථාව හෝ කෙරෙහි උපේක්ඛා සිතින් මැදිහත්ව බලන්නටද හැකිවෙයි. දැන් සිතෙහි මතු වන්නට ආ වෛරී ගතිය තාවකාලිකව යටපත් වෙයි. සිත සමථයට පත්වීමත් සමගම පෙර පරිදිම මරණානුස්සතිය හා බුද්ධානුස්සතිය මෙනෙහි කර, තම සිත තුළම මුල් බැස ගෙන පවතින මේ ද්වේෂ ගතිය මුළුන්ම උදුරා යළි බිහි නොවන, ආකාරයටම, උදුරා දමන්නට ක‍්‍රියාකිරීම නිබිබාන ගාමී මාර්ගය අනුගමනය කිරීමයි.

මෙත්තනානුස්සතිය හා මරණානුස්සතිය මෙන්ම බුද්ධානුස්සතියද මෙනෙහි කර, ප‍්‍රගුණ කර තමාගේම සිත තුළම මුල බැස ගෙන පවතින කෙළෙස් සහිත වූ ද්වේෂ ගතිය මුළුන්ම උදුර දැමීම, බුද්ධ තත්ත්වයට පත්වීමටම උපකාර වේ.මේ කෙළෙස් ගතිය තමා තුලම පවතින එකක් බව යථා පරිදි දැක, තම කැමැත්තෙන්ම මේ කෙළෙස් ගතිය සිතින් උදුරා දමන්නට හැකි වීම නිබ්බාන වීමයි.

”අනිස්සතෝච විහරති -නච කිංචි ලෝකේ උපාදියති”

යන්න යථා පරිදි අවබෝධ කරගත් පසුව, රාගය, ද්වේශය හා මෝහය යන කෙළෙස් ගති තුනමත්, තම කැමැත්තෙන්ම සිතින් උදුරා දමා, සිත පිරිසිදු කර ගත හැකි වෙයි.

3. සිතෙහි මතුවන කෙළෙස් සහිත වූ තුන්වන අවස්්ථාව මෝහයයි, මානයයි. විහින්සා විතක්ක විචාර සිතෙහි මතුවන අවස්ථාවයි. මෙහිදී මතුවන්නේ අස්මිමානය මුල් කොට ගත් මානයන් සමුහයකි. අස්මිමානය යන කෙළෙස් ගතිය, තම සිතේම මතුවීම තෝරා බේරාගන්නට ඉතාමත් අපහසුය.

තමන් මානයෙන් ක‍්‍රියාකරන බවක් පවා නොදන්නාකම මෙහි විශේෂ ලක්ෂණයකි. තමන් නොදන්නා බව තමන්ටම නොදැනේ. ජය ගන්නට යමක් තමන්ට ඇති බව, පරාජය කරන්නට යමක් තමන්ට ඇති බව සිතීමද අස්මිමානයේම ලක්ෂණයන්ය. සංසන්දයනය කිරීමද, අස්මිමානය නිසාම සිදු වන්නකි.

මෙම අස්මිමානයෙන් මිදෙන්නට නම් මෙත්තානුස්සතිය හෝ අසුභානුස්සතිය හෝ එවැනි සමථ භාවනා කර්මස්ථානයක් හෝ කිසිවක්ම හෝ උපකාර වන්නේ නැත.

මරණානුස්සතිය හා බුද්ධානුස්සතිය නිවැරදිව හා යථා පරිදි දැන, නිවැරදි ආකාරයටම භාවිතා කරමින් මානය උදුරා දමා, සිත පාරිශුද්ධ තත්ත්වයටම පත්කර ගන්නට කටයුතු කළ යුතුය. මානයෙන්, අස්මිමානයෙන් මිදී නිදහස් වීමත් සමඟම රූප රාග, අරූප රාග, උද්ධච්ච කුක්කුච්ච, අවිජ්ජා යන සංයෝජන පහෙන්මත් මිදී සිත සහමුළුන්ම කෙළෙස් වලින් තොර, පිරිසිදු එකක් බවට පත්වෙයි.

අනිච්චානු පස්සී විහරති – නිච්ච සංඥා පජහති ආදි වශයෙන් ඉහත පෙන්වූ පියවරයන් හතම භාවිතා කරමින් ”අනිස්සිතෝච විහරති – නච කිංචි ලොකේ උපාදියති”

යන ධර්මතාවය යථා පරිදි තේරුම් ගැනීමත් සමඟම මෙතෙක් පැවැත්වූ අස්මි මානය නැමති වැරදි මිමිම -වැරදි මැනීම සිතින් ඉවත් වී, උපේක්ඛා සිත සම්පූර්ණ වේ. මේ අනුව මෙම සතර කමටහන් ම නිවැරදි ලෙසින් අවබෝධ කරගෙන, කෙළෙස් කපා දමා සිත පිරිසිදු කර ගන්නට භාවිතා කළ හැක. මේ මගින් සතර සතිපට්ඨානයම සම්පූර්ණ වශයෙන් වැඩෙයි. සීල, සමාධි, ප‍්‍රඥා යන ත‍්‍රී ශික්ෂාවම සම්පූර්ණ වේ. දස අනුස්සතින්ම සම්පූර්ණ වී, මඟ ඵල ලබා ගන්නටම මෙය උපකාරී වේ.

මේ අනුව සතර කමටහන් භාවිතා කිරීම චතුරා රක්ඛා භාවිතා කිරීම, නියත වශයෙන්ම කෙළෙස් මුල් කපා දමා, නිවන් මඟ හෙළි පෙහෙළි කර ගන්නට උපකාර කර ගත හැකි ධමිමානුධමිම ප‍්‍රතිපදාවයි.

Share Button

9. ද්වතාවය, ද්වතානුස්සතිය හා සතර සතිපට්ඨානය

”සතර සතිපට්ඨාන භාවනාව ප‍්‍රගුණ කිරීම” යනුවෙන් බුද්ධ භාෂිතයේ එදා විග‍්‍රහ කර පෙන්වා වදාළ ප‍්‍රායෝගික ක‍්‍රියාවලිය පෙළ දහමේ එන මාගධී පදවැල් ඉගෙන ගැනීමෙන් හෝ කටපාඩම් කර ගැනීමෙන් හෝ පමණක්ම ඉෂ්ඨ සිද්ධ කරගත හැකි දෙයක් නොවේ. මහා සතරසතිපට්ඨාන සූත‍්‍ර දේශණාව පදයක් පදයක් නෑර කටපාඩමෙන්ම සජ්ඣායනා කරන්නටත් එ් පදවැල් මතකයෙන්ම ගායනා කරන්නටත් දැන ඉගෙන ගත් පමණින්ම කෙනෙකුගේ සිත සතර සතිපට්ඨානයෙහි පිහිටන්නේ ද නැත. ”පට්ඨාන” යනු සිත ”පදම් කරගැනීම” යන අර්ථය ඇති පදයකි. සතියෙහි පිහිටා සතියෙන් කටයුතු කිරීමට දැන තේරුම් ගෙන එ් අනුව නිරතුරුවම ක‍්‍රියා කරන්නට තමන්ගේම සිත පුරුදු කරගැනීම, පුහුණු කර ගැනීම, සිත පදම් කර ගැනීම සතර සතිපට්ඨාන භාවනාව කිරීමයි. සතියෙහි පිහිටා සතියෙන් කටයුතු කරන්නට පුරුදු කරගත්, පුහුුණු කරගත් සිතක් භාවිත සිතක් ලෙසද හැඳින්විය හැකිය. අසතියෙන් කටයුතු කරන කෙනෙකුගේ සිත අභාවිත සිතක් ලෙසද හැඳින්විය හැකිය. මේ අනුව සතියෙන් ක‍්‍රියා කිරීම හා අසතියෙන් ක‍්‍රියා කිරීම මෙන්ම භාවිත සිතක් හා අභාවිත සිතක් යන්න පිළිබඳවත් මැනවින් දැනගත යුතුය. ”සති, අසති” යන මාගධී පද යුගලය ”සිහිය අසිහිය” යනුවෙන් වැරදි ලෙසින් සිංහලයට පරිවර්තනය කර අද වන විට භාවිතා කරන බව පෙනේ. ”සති” යන මාගධී පදය ”ස්මෘති” (සංස්කෘත පදයක්) ලෙසින් වැරදියට පරිවර්තනය කරගෙන භාවිතා කරන බවද ත‍්‍රිපිටකයේ සිංහල පරිවර්තනයේ බොහෝමයක් තැන්වලදී දැකගත හැකි වෙයි. ”සති” ”අසති” යන මාගධී පදවලින් බුද්ධ භාෂිතයේදී අර්ථ දැක්වූයේ මීට වඩා ඉතාමත් ගැඹුරු අදහසකි. හේතුඵල දහමට බහා ගළපා බලා හේතුව හා ඵලය යන දෙකම පිළිබඳව සත්‍යාවබෝධයෙන් යුතුව කටයුතු කරන්නට පුරුදු වීම සතියෙන් ක‍්‍රියා කිරීමයි. සතියේ පිහිටා ක‍්‍රියා කිරීමයි. හේතුඵල පිළිබඳව නොසළකා හිතට වහල් වී, හැඟීමට වහල් වී ක‍්‍රියා කිරීම ”අසති”යෙන් ක‍්‍රියා කිරීමයි.

යම් වචී සංඛාරයක්, කාය සංඛාරයක් හෝ චිත්ත සංඛාරයක් ක‍්‍රියාත්මක කරන්නට පෙර එ් සංඛාරය ක‍්‍රියාත්මක කිරීම නිසා තමන්ට හෝ බාහිර ලෝකයාට හෝ උරුම වන ඵලය විපාකය පිළිබඳවත් සළකා බලා එ ඵලය අයහපත් නම් සංඛාරය ක‍්‍රියාත්මක කිරීම හෝ නොකරම අත්හැර දැමීම හෝ කළ හැකි නම් එය සතියෙන් යුතුව ක‍්‍රියා කිරීමයි. තමන් කරන, කියන, හිතන දේ හේතුව කොට තමාටම යම්කිසි නිවීමක්, සැනසීමක්, මිදීමක්, බානෙන් ගැළවීමක් ඵලය ලෙසින් සිදු වෙයි නම් එ හේතුව ක‍්‍රියාත්මක කළ යුතුය. තමන් කරන, කියන, හිතන යම් දෙයක් හේතුව කොට බාහිර පුද්ගලයෙකුට, සත්ත්වයෙකුට යම්කිසි නිවීමක්, සැනසීමක්, මදයෙන් මිදීමක්, බානෙන් ගළැවීමක් ඵලය ලෙසින් උරුම වෙයි නම් එ් හේතුව ක‍්‍රියාත්මක කිරීමද කළ යුතුය.

තමන් කරන යම් හේතුවක් නිසා එහි ප‍්‍රතිඵලය ලෙසින් විපාකය ලෙසින් තමා තුළම රත් වීමක්, මත් වීමක්, සිත විසිරීමක්, සිතේ ආවේගයක්, අසහනයක්, අතරමං වීමක් හෝ බානෙන් බැඳීමක් සිද්ධ වේ නම් එ හේතුව නොකර, හේතුව අත්හැර, ඉන් මිදී නිදහස් විය යුතුය. එමෙන්ම තමන් කියන, කරන, හිතන දේ නිසා බාහිර පුද්ගලයෙකුට සත්ත්වයෙකුට හිංගියක්, හිංසාවක්, අසහනයක්, සසර අතරමං වීමක් හෝ බානෙන් බැඳීමක් හෝ සිදු වෙයි නම් එ් හේතුව ද අත්හැර ඉන් මිදී නිදහස් විය යුතුය. එ් ආකාරයට සත්‍යාවබෝධයෙන් ධර්මයට, සූත‍්‍රයට බහා ගළපා බලා, විනයට සසඳා බලා කටයුතු කරන්නට පුරුදු පුහුණු වීම සතියෙහි පිහිටා සතියෙන් ක‍්‍රියා කිරීමයි.

මේ අනුව තමන් කරන, කියන, හිතන සෑම දෙයක් පිළිබඳවම නිසි අවධානයෙන් පසු වී එ් සිතිවිල්ල දිගටම සිතිය යුතුද නැද්ද, එ් කථාව කළ යුතු එකක්ද නැද්ද, එ් ක‍්‍රියාව ක‍්‍රියාත්මක කළ යුතුද නැද්ද යන්න එ් ක‍්‍රියාව කරන්නට පෙරදීම තීරණය කරන්නට හැකි නම් එය සතියෙහි පිහිටා, සතියෙන් ක‍්‍රියා කිරීමයි. හේතුඵල දහමට බහා ගළපා බලා සතියෙන් කටයුතු කිරීමයි. ධර්මයට, සූත‍්‍රයට නොගැළපේ නම්, විනයට නොසැසඳේ නම් එය සිතින්ම ඉවත් කර ගැනීමත් එය ධර්මයට ගැළපේ නම්, විනයට සැසඳේ නම්, එය ක‍්‍රියාත්මක කිරීමත් සතියෙහි පිහිටා සතියෙන් ක‍්‍රියා කිරීමයි. සතියෙන් ක‍්‍රියා කරන්නට පුරුද්දක් හෝ ශික්ෂණයක් හෝ නැති පෘථග්ජන පුද්ගලයා හැම අවස්ථාවකදීම යමක් පිළිබඳව ක‍්‍රියා කළ යුතුද නැද්ද, කථා කළ යුතුද නැද්ද, සිතිවිලි පැවැත්විය යුතුද නැද්ද යන්න තීරණය කරන්නේ හැඟීමට වහල් වී, හිතට වහල් වී, ප‍්‍රිය අප‍්‍රිය යන මැනීමට අන්ත දෙකට ඇලීමෙන් හෝ ගැටීමෙනි. ඇස, කන, නාසය යනාදී ඉන්ද්‍රියන් පිනවන්නා වූ ප‍්‍රිය දෙයක් නම් ලාභයක්, ආස්වාදයක් තමන්ටම ආපසු ප‍්‍රතිලාභ ලෙසින් ලබා ගන්නට හැකි නම් ආදීනව, ආනිසංස හෝ හේතුඵල හෝ ගැන නොබලාම නොසිතාම ක‍්‍රියා කරන්නට ඇති පුරුද්ද අසතියෙන් ක‍්‍රියා කරන පෘථග්ජන පුද්ගලයාගේ පුරුද්දයි. ප‍්‍රිය, අප‍්‍රිය යන පුරුදු දෙකම ගති දෙකම තමන් හුරු පුරුදු කරගත් තමා තුළම පවතින ගති දෙකක් මිස පුරුදු දෙකක් මිස කාටත් එක සේ පොදු, සාධාරණ ධර්මතාවයක් නොවේ. මෙවන් ගති තමන් තුළම පවතින බව තමන්ම නොදන්නාකම අවිද්‍යාවයි. ප‍්‍රිය දේට ඇලීමත්, අප‍්‍රිය දේට ගැටීමත්, මානයෙන් මුළා වීමත් තමන්ම පුරුදු කරගත්, තමා තුළම මුල් බැසගත් පුරුදු හතරක් (චතු වොහාරේසු) බව යථා පරිදි නොදැනීම අවිද්‍යාවට තණ්හාවට හා මෝහයටත් හේතුවයි. තමන් කල් ඇතිවම ප‍්‍රිය යැයි තීරණය කළ දේට ඇලෙන්නේ, බැඳෙන්නේ, සම්බන්ධ වන්නේ, තණ්හාව ඇති කරගන්නේ, උපාදානය කරගන්නේ තමා තුළ ඇති ගති පුරුදු නිසාමයි. එ්වාගේම තමන් අප‍්‍රිය යැයි කලින්ම තීරණය කරගත් යම් යම් දේවල් සමඟ ගැටෙන්නේ, වෛර කරන්නේ, තරහ යන්නේ, එ්වාට ඊර්ෂ්‍යා කරන්නේද තමා තුළම පුරුදු කරගත් ගතියක් නිසාය. තමන් ප‍්‍රිය දේට මිහිරි දේට කැමති දේට ඇලීමත්, තමන් අකමැති අප‍්‍රිය දේට අමිහිරි දේට ගැටීමත් පෘථග්ජන ගතියයි. මේ ගති සංසාර පුරුදු ලෙසින් තමන්ම පුරුදු කරගෙන දිගටම සංසාර රිය ගමනේ අතීතයේ පටන් පවත්වා ගෙන ආ බවත් ඉදිරියටත් පවත්වාගෙන යාම නිසා සංසාර ගමන සිදු වන බවත් තේරුම් ගන්නට නොහැකි වීම පෘථග්ජන ස්වාභාවයයි.

බුද්ධ දේශණාවට අනුව ”පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා” යනුවෙන් මහා සතරසති පට්ඨාන සූත‍්‍රයේ පෙන්වා වදාළ පරිදි සතියෙහි පිහිටා තම චිත්තසංථානයට අරමුණු වන සියලු අරමුණු පිළිබඳව අවධානයෙන් යුතුව කටයුතු කිරීමට මිනිසකුට පුරුදු විය හැකිය. යෝනිසෝමනසිකාරයෙන් කටයුතු කරන්නට පුරුදු වීම යනුද මේ අදහසමයි. එසේ නොකරන මිනිසා අමනසිකාරයෙන්, අයෝනිසෝමනසිකාරයෙන්, අසතියෙන් ක‍්‍රියා කරන්නෙකි. එවන් කෙනකු අතින් පාපකාරී, ළාමක, අකුසල් ක‍්‍රියා නිතරම සිදු විය හැකිය. දෛනිකව එදිනෙදා සාමාන්‍ය දිවි පැවැත්මේදී ඔබ කරන, කියන, හිතන සියලු දේ කරන්නේ, කියන්නේ, හිතන්නේ යෝනිසෝමනසිකාරයෙන්ද, සතියෙහි පිහිටාද එසේත් නැත්නම් අයෝනිසෝමනසිකාරයෙන්, අසතියෙන්ද යන්න මැන බැලීමට තරම් දැනුමක්, නුවණක් ඔබේ මනස තුළම ඔබටම සකස් කර ගත හැකිය. ඔබේ යහපත සඳහා ඔබේ නිවීම සඳහා ඔබට දුකින් මිදී නිදහස් වීම සඳහා මෙතරම් උපකාර කරගත හැකි වෙනත් වටිනා කිසිවක් මේ මිහිපිට නැති බව සිතන්න.

”ද්වතා අනුස්සතිය” ලෙසින් බුද්ධ දේශණාවේ පෙන්වා වදාළ මේ උතුම් පිළිවෙත අද භාවිතයෙන් ගිලිහී ගොස් ඇත. මෙනෙහි කළ යුතු දේ මෙනෙහි කිරීමත්, මෙනෙහි නොකළ යුතු දේ අතහැර නිදහස් වීමත්, ආශ‍්‍රය කළයුතු අරමුණු ආශ‍්‍රය කිරීමත්, ප‍්‍රහාණය කළයුතු දේ සිතින් බැහැර කිරීමත්, සේවනය කළයුතු දේ සේවනය කිරීමත්, අසේවනය කළයුතු දෑ අත්හැර මිදී නිදහස් වීමත් ද්වතා අනුස්සතියයි. ද්වේධා විතක්ක සූත‍්‍රය, ද්වය සූත‍්‍ර, ද්වයකාරී සූත‍්‍ර, ද්වයතායානු පස්සනා සූත‍්‍රය, ද්විධාපත සූත‍්‍රය, සේවිතබ්බා අසේවිතබ්බා සූත‍්‍රය හා ඉතාම වැදගත් අනාපානසති සූත‍්‍රයත් දේශණා කර වදාළේ මේ ද්වතාවය විග‍්‍රහ කර පෙන්වීම සඳහාමය. ආන-පාන යනු ද්වතාවයකි. අස්ස-පස්ස යනුද ද්වතාවයයි. අස්ස යනු ඇසුරු කළයුතු, ආශ‍්‍රය කළ යුතු යහපත් දේයි. පස්ස යනු ප‍්‍රහාණය කළයුතු, බැහැර කළයුතු අයහපත් දේයි. ආශ්වාස, ප‍්‍රස්වාස යන සංස්කෘත භාෂාවෙන් ණයට ගත් වැරදි පද දෙකක් අද පදපරම ලෙසින් මේ ”අස්ස පස්ස” විග‍්‍රහ කිරීමට යොදාගෙන ඇත.

මහා චත්තාරීස සූත‍්‍රයේ ”දුවිධෙනං වදාමි” යැයි සම්මා දිට්ඨියේ ද්වතාවය පෙන්වා දී ඇත. සේවිතබ්බා අසේවිතබ්බා සූත‍්‍රයේද,” දුවිධෙනං වදාමි” යන්න ඉතාම පැහැදළිව දේශණා කර වදාරා ඇත.

කාය සමාචාරම් පහං දුවිධෙනං වදාමි
සේවිතබ්බම්පි – අසේවිතබ්බම්පි
වචී සමාචාරම් පහං දුවිධෙනං වදාමි
සේවිතබ්බම්පි – අසේවිතබ්බම්පි
මනෝ සමාචාරම් පහං දුවිධෙනං වදාමි
සේවිතබ්බම්පි – අසේවිතබ්බම්පි
චිත්තුප්පාදම් පහං දුවිධෙනං වදාමි
සේවිතබ්බම්පි – අසේවිතබ්බම්පි
සඤ්ඤා පටිලාභම්පහං දුවිධෙනං වදාමි
සේවිතබ්බම්පි – අසේවිතබ්බම්පි
දිට්ඨි පටිලාභං පහං දුවිධෙනං වදාමි
සේවිතබ්බම්පි – අසේවිතබ්බම්පි
අත්ථ පටිලාභං පහං දුවිධෙනං වදාමි
සේවිතබ්බම්පි – අසේවිතබ්බම්ප

මෙහි ”සේවිතබ්බම්පි හා අසේවිතබ්බම්පි” ලෙසින් විග‍්‍රහකර පෙන්වා වදාළ ”ද්වතාවය” යථා පරිදි තේරුම් ගත් මිනිසෙකුට නම් මග්ගේ මග්ග (මග හා අමග) ඥාණ දර්ශනයද ලබාගත හැකිය. මග්ගේ මග්ග ඥාණ දර්ශනය නොලැබු පුද්ගලයා සම්මා දෘෂ්ඨිය හා මිච්ඡ දෘෂ්ඨිය වෙන්කර තේරුම් නොගත් පුද්ගලයෙකි. යෝනිසෝ මනසිකාරය හා අයෝනිසෝමනසිකාරය යන්නද වෙන්කොට දැනගත්, දැකගත් කෙනෙකුන් වන්නේද නැත.

ප‍්‍රිය, අප‍්‍රිය අන්ත දෙකම අත්හළ යුතු බවත් (උභේ අන්තේ අනුපගම්ම) උපේක්ඛා සිතින්ම කටයුතු කිරීම, මිදීමේ පටිපදාව (මා පටිපදා) බවත් බුද්ධ දේශණාවේ පෙන්වා වදාළ ද්වතාවයයි.

ද්වතා අනුස්සතිය අද වන විට දස අනුස්සති අතරෙන් ද ගිළිහී ගොසින් බෞද්ධ උගතුන් අතරේ පවා භාවිතා නොවන තත්ත්වයට පත් වී ඇත. බුද්ධ කාලයේ මෙන්ම අනුරාධපුර යුගයේද භාවිතා වූ ද්වතා අනුස්සතිය භාවනාව පොළොන්නරු යුගය වන විට දේව ආගම් සංකල්ප වලට යට වී ” දේවතා අනුස්සතිය” ලෙසට වෙනස් කරගෙන භාවිතා කරන්නටත් පටන් ගෙන ඇත. මේ නිසාම මුල් ත‍්‍රිපිටකයේ ලියා තිබූ ”ද්වතා අනුස්සතිය” පොළොන්නරු, දඹදෙනි යුගවලදී ලියූ ත‍්‍රිපිටක ග‍්‍රන්ථ වල පවා ”දේවතා අනුස්සතිය” ලෙසින්ම පාලි බසින්ද ලියා දක්වා ඇත. මේ අනුව නිවන් අවබෝධ කරගන්නට අත්‍යවශ්‍ය වූ මග්ගේ මග්ග ඥාණ දර්ශනය හෝ සම්මා දෘෂ්ඨිය හෝ ලබා ගන්නට නොහැකි තත්ත්වයෙන්ම, පදපරම අර්ථයෙන්ම ධර්මයද විකෘති විය.

අවිද්‍යා මූල පටිච්ච සමුප්්පාද ධර්ම විග‍්‍රහය මගින් විස්තර කර, විග‍්‍රහ කර පෙන්වා වදාළේ සංසාර ගැටළුව යළි යළිත් සකස් කරන්නා වූත් සසරට පුද්ගලයා බැඳ තබන්නට නියත වශයෙන්ම හේතුවන්නා වූත් සමුදය බිහි කරන ක‍්‍රමවේදය පුද්ගලයෙකු, සත්ත්වයකු තුළම ක‍්‍රියාත්මක වන ආකාරයයි. ප‍්‍රිය, අප‍්‍රිය දේට පටිච්ච වීම හේතුව ලෙසත් සමුදය ධර්මයක් බිහි වීම (සං උත්පාදනය) ඵලය ලෙසත් පැහැදිළිවම මෙහිදී පෙන්වා වදාරා ඇත.

සමුදය බිහිනොකරන්නට නම් සමුදය නිරෝධ කරන්නට නම් ”පටිච්චවීම” යනුවෙන් පෙන්වා වදාළ හේතුවම ”නපටිච්ච” තත්ත්වයට පත් කළ යුතුය. ප‍්‍රිය දේට අන්තවාදී ලෙසින් අභිච්ඡුාවෙන් නොබැඳෙන්නේ නම්, අප‍්‍රිය දේට ද්වේෂයෙන් නොගැටෙන්නේ නම්, මෝහයෙන්, මානයෙන් මුළා නොවන්නේ නම්, එ් ”න පටිච්ච” වීමයි. ”න පටිච්ච” යනු කැමැත්තට නොබැඳීමත්, අකමැත්තට නොගැටීමත්, මානයෙන් ක‍්‍රියා නොකිරීමත්ය. උපේක්ඛා සිතින් ඉවසා, විමසා කටයුතු කිරීමත්ය.

සතියෙහි පිහිටා සත්‍යාවබෝධයෙන් කටයුතු කිරීම මඟින් සමුදය නිරෝධ කරන්නටත්, කුසලමූල පටිච්ච සමුප්පාද ධර්මයේ පෙන්වා වදාළ කෙළෙස් මුල් සිඳ දමා අනුප්පාද නිරෝධයට පත් වන්නටත් මිනිසෙකුට කටයුතු කළ හැකිය.

අසතියෙන්, අමනසිකාරයෙන් ක‍්‍රියාකරන හේතුඵල ධර්මය ගැන නොදන්නා හේතුඵල ධර්මය නොතකා ක‍්‍රියාකරන හැම අවස්ථාවකම හැම පෘථග්ජන පුද්ගලයාම තමන් ප‍්‍රිය කරන දේට බැඳීම, ඇලීම නිසාත්, අප‍්‍රිය කරන දේ සමඟ ගැටීම, තරහ වීම, වෛර කිරීම නිසාත් පටිච්ච වීමක් සිදු වෙයි. සිතින්ම පටිච්ච වීමේ නියත ප‍්‍රතිඵලය වන්නේ ”සං උපත” ලබා, ”සමුදය” බිහි වී, සංසාර දුකට බැඳීමයි. සමුදය බිහි වන්නේ නම් එතැන සතියෙහි පිහිටා ක‍්‍රියා කිරීමක් හෝ සතර සතිපට්ඨානයෙන් ක‍්‍රියා කිරීමක් හෝ සිදු වන්නේද නැත.

අවිද්‍යාව නිසා, තණ්හාව නිසා, සමුදය බිහි වීමත්, සමුදය බිහි වීම නිසා සිතෙහි කාම විතර්ක, ව්‍යාපාද විතර්ක, විහිංසා විතර්ක මතු වීමත් සමගම සිත කෙළෙස් සහිත කිළිටි සිතක් බවට පත් වීමත්, පාපකර්ම, ළාමක ක‍්‍රියා කිරීම නිසා, අකුසල් සිතක් බවට පත් වීමත් එහි නියත ප‍්‍රතිඵලයකි. ඒ අනුව චිත්තසංතානය කිළිටි වෙයි. මනස මෝහයෙන් මුවහ වී මොට්ට වෙයි. යෝනිසෝමනසීකරණ ශක්තිය දුර්වල වී මඟ නොමඟ, හොඳ නරක තේරුම් ගැනීමට නෙහැකි තත්ත්වයටම පුද්ගලයා පත් වෙයි.

වතුරාර්ය සත්‍යයන් අවබෝධකර ගැනීමටත්, සම්මා දිට්ඨියට පත් වීමටත්, මග්ගේ මග්ග ඥාණ දර්ශනය ලබා ගන්නටත්, කෙළෙස් ප‍්‍රහාණය කර චේතෝ විමුක්තියට
පත්වන්නටත්, අවිද්‍යාවෙන් හා මෝහයෙන් මිදී පඤ්ඤා විමුක්තියට පත් වන්නටත්, නිවන් මාර්ග ඵලයන් සාක්ෂාත් කර ගන්නටත් සතර සතිපට්ඨානයෙහිම පිහිටා ධම්මානුධම්ම පටිපදාවම සම්පූර්ණ කරගත යුතුය. මේ සඳහා උපකාර වන්නේ උගත්කමට හෝ බුද්ධිමත්කමට හෝ වඩා යථාභූත ඥාණ දර්ශනයයි. කෙළෙස් ප‍්‍රහාණය කරන්නට උපකාර වන අයුරින් සමථ විපස්සනා භාවනා කිරීමයි. ග‍්‍රන්ථ ධූරය පමණක් ප‍්‍රගුණ කිරීමෙන් උගත්කම, බුද්ධිමත්කම ලබා ගත්තද බොහෝ විටම එ් බුද්ධියෙන් මත් වීමද නිවනට පත් වීමට බාධකයක්ම බවට පත් වෙයි. නිබ්බාන යනු බාන ගළවා දමා අත්විඳගත යුතු නිදහසක් මිස අසා දැනගත් පමණින් ඉගෙන ගත හැකි දෙයක් නොවේ.

නිබ්බාන යන මාගධී පදයේ ධර්ම අර්ථය බානෙන්, බැම්මෙන් මිදී නිදහස් වීම යන්නයි. පෘථග්ජන ලෝකයා නොදැනුවත්වම බැමි දහයකින්ම සංසාර රිය ගමනට බැඳී, අතරමං වී ගමන් කරන අය වෙති. එ් බැමි දහයම තම තමන්ම තමන්ගේ කැමැත්තෙන්ම සාදා සකස් කරගන්නා බැමි දහයකි. මේ බැමි දහයට ”බාන්” දහයට දස සංයෝජන යනුවෙන්ද ධර්මයේ ව්‍යවහාර වෙයි. සක්කාය දිට්ඨි, විචිකිච්චිතා, සීලබ්බත පරාමාස, කාමරාග, පටිඝ, රූපරාග, අරූපරාග, මාන, උද්ධච්ච, අවිජ්ජා යන නම් වලින් අප සම්මතයේ හඳුන්වන මේ බැමි දහය නිසාම අපි සංසාර ගමනට බැඳී සිටී. මේ බැමි දහයම ගළවා ඉවත්කර නැවත නොබැඳෙන ආකාරයට බැමි සකස් නොකරන තත්ත්වයටම සිතින් නිදහස් වීම නිදහස් තත්ත්වයට පත්වීම ”නිබ්බාන” යන පදයේ අර්ථයයි.

මේ බැමි දහය හැමදාම එකම ආකාරයකට නිශ්චිත වශයෙන්ම දිගින් දිගටම ස්ථිරවම පවත්වාගෙන යන බැමි දහයක් නොවන බවද තේරුම් ගත යුතුය. මේ බැමි දහයම දෛනිකව ප‍්‍රතිසංස්කරණය කරගත යුතු, අලුත්වැඩියා කරගත යුතු බැඳීම්ය. රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන්, මෝහයෙන් ක‍්‍රියාකරන හැම මොහොතකම කරනු ලබන සංඛාර නිසා සමුදය බිහි වෙයි. සමුදය බිහි වීමත් සමඟම සංවට්ටය සකස් වෙයි. මේ සං වට්ට ක‍්‍රියාවලිය සිදුවීමත් සමඟම දස සංයෝජනද සකස් වෙයි. සංවට්ටය යනු සංසාර වට්ටයයි. දස සංයෝජන යන අදහසමයි.

නිබ්බේදික පරියාය, ධම්ම පරියාය, වේදිතබ්බෝ පරියාය යනුවෙන් බුද්ධ දේශණාවෙහි පැහැදිළිවම විග‍්‍රහ කර විස්තර කර පෙන්වා වදාළේ මේ සංයෝජන දහයම එකින් එක ගළවා දමා නැවත මතුවට බැමි සකස් නොකරන ආකාරයට තමාගේ චිත්තසංථානය හා මනස පාරිශුද්ධ තත්ත්වයට පත්කර ගන්නට උපකාර වන ප‍්‍රතිපදාවයි. පිළිවෙතයි. ධම්මානුධම්ම ප‍්‍රතිපදාවයි.

කෙළෙස් සහිත වූ අකුසල් සිතක් නිසා තමන්ගේ චිත්තසංථානය අපිරිසිදු වී, අඳුරු වී, කිළිටි වී පවතියි නම් මනස කෙළෙස් වලින් කුණු වලින්, මුවහ වී, මොට්ට වී පවතියි නම් තමා දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව හෝ සංසාර වට්ටයද නිරන්තරයෙන්ම සකස් කර ගැනීමද සිද්ධ වෙයි. හේතුව අකුසල් සිතක් තමා තුළම ක‍්‍රියාත්මක වීමයි. ඵලය සංයෝජන දහයම සකස් වී සංවට්ටය සැකසී සංසාර ගැටළුවට තමන්ම බැඳීමයි.

මිනිසෙකු වී උත්පත්තියක් ලැබූවත් පෘථග්ජන පුද්ගලයෙකුට තම ශක්තියෙන්ම ස්වයංභූ ඥාණයෙන්ම මේ සංසාර ගැටළුවෙන් මිදී නිදහස් විය නොහැකිය. ඊට හේතුව මේ සංසාර ගැටළුවේ නියම ස්වරූපය නියත ස්වභාවය යථා පරිදි තේරුම් ගන්නට නොහැකි ලෙසින්ම එ් ගැටළුවෙන්ම මනස මුවහකර මොට්ටකර අඥාණ තත්ත්වයට පත්කර තිබීමයි. ජීවිතය පවත්වාගෙන යන්නට හා මතු පැවැත්ම පවත්වා ගැනීම සකස් කර ගන්නටත් යන දෙකටම හේතු කාරක වන්නේ ”සං” උපත ලැබීමයි. සමුදයයි. ඇස, කන, නාසය, දිව, කය, මන නැමැති ඉන්ද්‍රියයන් හයම පිනවීමට කරන, කියන, හිතන සියළු ක‍්‍රියාකාරකම් වලින් ”සං” උපත ලබයි. ජීවත්වන හැම පෘථග්ජන පුද්ගලයාගේම ආශාව, කැමැත්ත, අවශ්‍යතාවය සැප, සුව, සුඛ දේ හඹා ගොස් ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමයි. මේ ඉන්ද්‍රියයන් පින වීමෙන් ලබන සුවයේ ඇති වීමක්ද නැත. එය අතිත්තෝ වූ (අතෘප්තිකර) දෙයකි. කොපමණම ඉන්ද්‍රියයන් පින වූවත් තව අඩුවක්, මදිකමක්, හිඟකමක් පැවතීම සෑම පෘථග්ජන සත්ත්වයාගේම නියත ගති ස්වාභාවයයි.

තමා තුළින්ම ”සං” උපත ලබන ආකාරයත්, සමුදය බිහි වීමට මුල්වන හේතුත් තමා තුළම ක‍්‍රියාත්මකව පවතින බවත් සංඛාර කරමින් ඉන්ද්‍රියයන් හයම පින වීමේ කමැත්තක් (පටිච්ච වීමේ කැමැත්ත) තමන් තුළම පවතින බවත් දැක ගන්නට තරම් පෘථග්ජන ලෝකයාගේ මනස පිරිසිදු නැත. සමුදය නිරෝධ කළ හැකි බවත් ශේෂයක් වත් සමුදය යළි බිහි නොවන්නටම සමුදය බිහි වීමේ ක‍්‍රමවේදය සහමුළින්ම උදුරා දමා නිදහස් වන්නටත් ක‍්‍රමයක් ධම්මානුධම්ම පටිපදාවක් ඇති බවවත් තේරුම් නොගැනීම සංසාර ගැටළුව දිගටම පවත්වා ගෙන යාමට එකම හේතුවයි.

”ධම්මෝ සංදිට්ඨිකෝ” තත්ත්වයට පත් නොවූ කෙනකුට සමුදය බිහි වන ආකාරය නිරවුල්ව, නිවැරදිව තේරුම් ගන්නට නොහැකි වූ කෙනකුට ”සං” වලින් මිදී ”සම්මා” දෘෂ්ඨියට පත් වන්නටත් නොහැකිය. සම්මා දෘෂ්ඨියට පත් වන තුරුම පෘථග්ජන පුද්ගලයකුගේ දැක්ම මිච්ඡ දෘෂ්ඨියකි. වැරදි දැක්මකි.

ඔබ රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන් හෝ මෝහයෙන් ක‍්‍රියා කළහොත් යළි කිළිටි වන්නේ ඔබේම චිත්තසංථානයයි. ආගන්තුක උපක්ලේෂ වලින් ඔබේ චිත්තසංථානය කිළිටි වන බව දකින්නට ඔබට නොහැකි වන්නේ ඔබේ මනස දුර්වල කර, මනස මොට්ට කර, මනීන්ද්‍රියයත් මනායතනයක් බවට පත්කර ගැනීමට මේ ආගන්තුක උපක්ලේෂයන් සමත් වන නිසයි. මේ ආකාරයට සං උපත ලබන්නේ සමුදය බිහි වන්නේ බාහිර ලෝකයේ නොවේ. තමන්ගේම ඇසින් දකින රූපය ප‍්‍රිය එකක් නම් එ් ප‍්‍රිය රූපයට ඇලුණොත්, ප‍්‍රිය රූපයට තණ්හා වුණොත්, ප‍්‍රිය රූපය උපාදානය කරගන්නට සංඛාර කළොත් එතැනදී සිදු වන පටිච්ච වීම නිසා ”සං” බිහිවෙයි. ”සංභවන්ති” = සංභව යනු මේ සමුදය බිහි වීමයි. එ් උපාදානය කරගත්, අල්ලා ගත් ප‍්‍රිය රූපය, එ් ප‍්‍රිය ආකාරයෙන්ම පවත්වා ගන්නට නිශ්චය වශයෙන්ම කැමැත්තක් සිතේ ඇති වුණොත් නියාම ධර්මයන්ට අනුව එසේ නිස්සිතවම නොපවතින ධර්මතාවයක් ලොවේ පවතින නිසා,එහි ප‍්‍රතිඵලය ප‍්‍රිය දේ අපි‍්‍රය දෙයක් බවට පරිවර්තනය වීමයි. පටිඝය, තරහ, ද්වේෂය, වෛරය ඇතිවන්නේ මෙසේ කලින් තමා ප‍්‍රිය යැයි නිගමනය කළදේ දැන් අප‍්‍රිය බවට, විපරිණාමය වීමයි. වෙනස් වීමයි. එය විභව තණ්හාවයි. ”සං” උපත ලබන ආකාරය තමා තුළින්ම යථා පරිදි අවබෝධකර ගත් කෙනකුට සමුදය නිරෝධ කිරීම පිළිබඳවත් ”සම්මා” තත්ත්වයට පත් වීම පිළිබඳවත් කරුණු කාරණා අසා දැන තේරුම් ගත හැකිය. මේ නිසා ”සං” දැක ගැනීම පළමුවැනිම අවශ්‍යතාවයයි. ”සංදිට්ඨිකෝ” යැයි මාගධී භාෂාවෙහි පෙන්වා වදාළේ මේ අවශ්‍යතාවයයි. සංසාර රිය ගමන, ජීවිත පැවැත්ම දිගින් දිගටම නොකඩවා පවත්වා ගෙන යාමට අවශ්‍ය වන ශක්තිය = ආහාර = ඉන්ධන – ”සං” යනුවෙන් පෙන්වා වදාළ සමුදය එකතු කිරීමේ ක‍්‍රියාවලියයි.

මෙසේ එකතු කර ගන්නා ශක්තිය නිසා ආහාර නිසා, චිත්තසංථානය කිළිටි වෙයි නම් අපි එ්වා කෙළෙස් = කළු ධර්ම = කාලි, කණ්හ = කුණු = කාලා ආදී නම් වලින් හඳුන්වමු. මෙසේ එකතු කරගන්නා ආහාර නිසා චිත්තසංථානය පිරිසිදු වෙයි නම්, පැහැදිලි නම්, සිත පිනා යයි නම් අපි එවැනි දේ පුණ්‍ය ධර්ම, පින්කම්, පින, පින් ආදී නම් වලින් හඳුන්වමු. මේවා පුණ්‍යාභිසංඛාර නම් වේ. මෙවැනි සංඛාරයකින් බිහි කරන්නේ චිත්තසංථානය පහදවන පිරිසිදු කරන ”සං” ශක්තියකි. කෙළෙස් වලට, කළු ධර්ම වලට ”අපුණ්‍යාභි සංඛාර” ලෙසින් නම් කර ඇත්තේ අපුණ්‍යාභි සංඛාර මඟින් චිත්තසංථානය කිළිටි කරන, අඳුරු කරන, අපිරිසිදු කරන නිසාය. මේ අනුව ඔබ පැහැදිළිවම තේරුම් ගත යුතු වැදගත්ම කාරණය නම් පුණ්‍යාභි සංඛාර වුවත් අපුණ්‍යාභි සංඛාර වුවත් මේ සංඛාර කොටස් දෙකෙන්ම කරන්නේ මේ පැවැත්ම දිගින් දිගටම හොඳින් හෝ නරකින් හෝ පවත්වාගෙන යන්නට උපකාර වන ”සං” ශක්තියක් බිහිකර, එකතු කර ගන්නා සංඛාරයක් ක‍්‍රියාත්මක කිරීමයි.

කාමලෝක වල උපත ලබන්නේ පින්කම් කිරීමෙනි. අපායන්හි උපත ලබන්නේ පව්කම් කිරීමෙනි. අරූපී තලවල උපත ලබන්නේ ආනෙඤ්ජාභි සංඛාර (අනරිය ධ්‍යාන) කිරීමෙනි. එසේ නම් පුණ්‍යාභි සංඛාර කළත්, අපුණ්‍යාභි සංඛාර කළත්, ආනෙඤ්ජාභි සංඛාර කළත් මේ තල තිස් එක තුළ කොහේ හෝ උපත ලබා අතරමං වන්නටම සිද්ධ වෙයි. කුසල්, කුසලස්ස උපසම්පදා යන මාගධී පදවල යමක් එකතු කර ගැනීම යන අර්ථයක් නැත. එහි ඇත්තේ එකතු කරගත් කුණු සළාහැර, ගළවා දමා, අස්කර දමා චිත්තසංථානය පිරිසිදු කරගැනීම යන අර්ථයයි. (කු+සළ+අස්ස) කු = කුණු, කෙළෙස්, චිත්තසංථානය කිළිටි වන දේ කුණුය. සළ = ඒවා චිත්තසංථානයේ මුල් බැසගෙන ගබඩා වී, උපාදානය කරගෙන පවතින නිසා එ්වා සළාහැර, සොළවා, මුළින්ම ගළවා දැමිය යුතුය.

අස්ස = එසේ මුළින් ගැළවූ කෙළෙස් අස්කර චිත්තසංථානයෙහි මුල් බැසගත් සිත කිළිටි වන කුණු = කෙළෙස් = කළු ධර්ම චිත්තසංථානයෙන් සොළවා, ගළවා දමා, අස්කර ඉවත්කර දැමීම යන අර්ථයයි. මේ කුසල යන පදයේ යමක් එකතු කර ගැනීම යන අදහසක් හෝ අර්ථයක් කිසිසේත්ම ඇත්තේම නැත. එ් වෙනුවට මෙහි ඇත්තේ එකතු කරගත් යම් දෙයක් අස්කර ඉවත් කර දැමීම යන පැහැදිළි අර්ථයකි. මේ අනුව පින්කම්, පව්කම් සහ කුසල් – අකුසල් යන්න සම්පූර්ණයෙන්ම ප‍්‍රතිවිරුද්ධ අර්ථයන් විග‍්‍රහ කරන මාගධී පද බව පැහැදිළිවම තේරුම් ගත යුතුය.

”මා” යන පදය බුද්ධ භාෂිත මාගධී භාෂාවේ එන ඉතාම වැදගත් බහුලවම භාවිතා කරන පදයකි. ”සං” යන පදයෙන් එකතු කිරීම, රැුස් කිරීම අදහස් කළා මෙන්ම ”මා” යන පදයෙන් අදහස් කළේ අර්ථ ගැන්වූයේ මෙසේ එකතු කරගත් දේ ඉවත්කර, අස්කර දමා, සහමුළින්ම ඉන් මිදී නිදහස් වීම යන අර්ථයයි.

බුද්ධ ධර්මය යනු ”මා පටිපදාව” බව ධම්මචක්කපවත්තන සූත‍්‍රයේ පැහැදිළිවම පෙන්වා වදාරා ඇත. මජ්ක්‍ධිම නිකායේ පළමුවැනි සූත‍්‍රය වූ මූලපරියාය සූත‍්‍රයේ එකසිය විසිහතර අවස්ථාවකම විග‍්‍රහ කර පෙන්වා වදාළේ ”මා” විග‍්‍රහයයි. ”මඤ්ඤති” ”මා මඤ්ඤති” කරගත හැකි බවයි. මඤ්ඤති යනු මමත්වයයි – අස්මි මානයයි. තම්මතාවයයි. ”මා මඤ්ඤති” යනු මමත්වයෙන්, අස්මි මානයෙන්්, තම්මතාවයෙන් මිදී නිදහස් වීමයි. එසේ නම් ”මා” යනු මිදී නිදහස් වීමයි. ඔබ හොඳින්ම අසා ඇති නිතර භාවිතා කරන ”ඉමිනා පුඤ්ඤ කම්මේන මා මේ බාල සමාගමෝ” යන ගාථාවේ ”මා” යනු මිදී නිදහස් වීමයි. බාල සමාගමෙන් මිදී නිදහස් වීම මෙහි අර්ථයයි. ”කාලාමා” සූත‍්‍රය නමින් අද හඳුන්වන සූත‍්‍රයේ දක්වා වදළේ කෙළෙස් වලින් මිදී නිදහස් වීම ගැනය. කාල යනු කෙළෙස්ය. ”මා” යනු මිදී නිදහස් වීමයි. කාලාමා යනු කෙළෙස් වලින් මිදී නිදහස් වීමය. මේ සූත‍්‍රය පැහැදිළිවම ”මා” ඉතිකිරාය, ”මා පිටක සම්පදාය” ආදී වශයෙන් මිදී නිදහස් විය යුතු දේ බොහෝමයක් පෙන්වා දෙයි.

එකතු කර ගත් චිත්තසංථානය තුළ ගබඩා කරගත් සංසාර රිය ගමනට උපකාර වන කුණු සියල්ලම අස්කර, ඉවත්කර, ඉන් මිදී නිදහස් වීම ”සම්මා” යන මාගධී පදයේ ධර්ම අර්ථයයි. මහා චත්තාරිස සූත‍්‍රයේ මේ බව ඉතාම පැහැදිළිවම පිරිසිදුවම විග‍්‍රහකර විස්තර කර පෙන්වා දී ඇත. අද බුද්ධාගමේ සම්මතයෙන් භාවිතා කරන ලෞකික සම්මා දෘෂ්ඨිය එකකි. නිවනට උපකාර වන අරිය සම්මා දෘෂ්ඨිය තවත් එකකි. මාගධී බුද්ධ භාෂිතයේ ”සම්මා” යන පදයේ අර්ථය නිවනට උපකාර වන නිබ්බාන මාර්ගය පෙන්වා දුන් ”සං” වලින් මිදී නිදහස් විය යුතුය යන අර්ථයයි.

”මා” යන මාගධී පදයට ත‍්‍රිපිටක සිංහල පරිවර්තනයේදී ”නහමක්” යන සිංහල පදයක් යොදාගෙන ඇතත් මෙහි අර්ථය අපැහැදිළිය. මේ නිසා ”මා” යනු අතීතයේ එකතු කරගත් යමකින් මිදී නිදහස් වීම, අනාගතයේ එකතු කරගත හැකි යමකින්ද මිදී නිදහස් වීම හා වර්තමානයේ එකතුකර ගන්නා යමකින් මිදී නිදහස්වීම යන තුන් කාලයටම ගැළපෙන පදයකි. ”මා පටිපදා” යනු එකතුකර ගැනීමෙන් මිදී නිදහස් විය හැකි පටිපදාවයි. ”මජ්ක්‍ධිමා පටිපදා” යනු මදයෙන්, මත් වන දෙයින් මිදී, නිදහස් වන ප‍්‍රතිපදාවයි.

මජ්ක්‍ධි යනු මදය – මත්වීම බව ඉතාම පැහැදිළිව දේශණා කර ඇත. ”සුරා මේරය මජ්ක්‍ධිපමා දට්ඨානා වේරමණී සික්ඛා පදං” යන්නෙහි රහ මෙර නිසා මදයට – මත් වීමට පත් වීමෙන් ප‍්‍රමාද වන්නේ නිවනයි. මේ අනුව ”මජ්ක්‍ධිමා පටිපදා” යනු මත් වීමෙන් මදයෙන් මිදී නිදහස් වන ප‍්‍රතිපදාවයි. මූලපරියාය සූත‍්‍රයේ,බුද්ධ දේශණාවේ සාරාංශයක් ලෙසින් සමස්ත හරය ලෙසින් පෙන්වා වදාළේ මෙම ”මා මඤ්ඤති” ප‍්‍රතිපදාවමයි.

පෘථග්ජන ලෝකයා තම සංසාර ගමන රිය ගමනක් ලෙසින් දිගින් දිගටම පවත්වාගෙන යන්නට මුල් වූ හේතුව මෙසේ බාහිර ලෝකයෙන් එකතු කරගන්නා යම් යම් දේ නිසා (ආහාර වර්ග හතරම නිසා) මත් වීමයි. ”රහමෙර” යනු මත් වීම, රස බැලීම යන්නයි. ඇසෙන් රූප රස උරා බීමත්, කනෙන් ශබ්ද රස බලා, රස උරාබී සිත මත් වීමත්, නාසයෙන් ගඳ සුවඳ උරාබී රස බලා සිත මත් වීමත්, දිවෙන් රස උරාබී රස බලා රසයෙන් සිත මත් වීමත්, කයෙන් ශරීරයෙන් සුව පහස විඳිමින් මත් වීමත්, මනසින් දහ අතේ සිතුවිලි සිහිපත් කරමින් ධම්ම රස බැලීමත් යන රහ මෙර නිසා මත් වන ස්වාභාවයයි. අරිය තත්ත්වයට පත් නොවූ පුද්ගලයා රාගයෙන් මත් වෙයි. ද්වේෂයෙන්ද මත් වෙයි. මානයෙන්, අස්මිමානයෙන්ද මත් වෙයි. ඒවාගේම නිලය නිසා, බලය නිසා, කුලය, ජාතිය, ආගම, පාට නිසාද මත් වෙයි.

තරුණ බව නිසා යොබ්බන මත ඇති වෙයි. ආහාරය බුදින නිසා බුදිමත ඇති වෙයි. මේ ආකාර වූ සියලුම මත් වීම මදයට පත් වීම රහ මෙර නිසා මත් වීම වේ. එයම ”මජ්ක්‍ධි” යන පදයෙන් පොදුවේ දේශණාකර කර වදාරා ඇත. මත් වීම නිසා සිදු වන නියත ප‍්‍රතිඵලය, විපාකය නිවන ප‍්‍රමාද වීමයි. ”අප්පමාදේන සම්පාදේත” යැයි කීවේ ”සං” ප‍්‍රහාණය කර දමා සංවලින් මිදී නිදහස් වියයුතු බව පැහැදිළි කිරීමයි. මත්වන්නේ ”සං” නිසාමය.

සම්මා දෘෂ්ඨියේ පටන් සම්මා සමාධිය තෙක් අංග අටක්ම අද දේශකයින් වහන්සේලා දේශණා කර විග‍්‍රහ කළත් එය හොඳ, යහපත්, නිවැරදි ලෝකයක් සකස් කර ගන්නට හොඳ ලෝකයක් උපාදානය කරගන්නට පමණක් උපකාර වන්නා වූ ලෞකික සම්මා අංග අටක් මිස අරිය මාර්ගයට උපකාර වන රාග, ද්වේෂ, මෝහ සහමුළින් උදුරා දමන්නට මඟ පෙන්වූවක් නම් නොවේ. ලෝකෝත්තර සම්මා අංග අට අරිය අෂ්ටාංගික මාර්ගයයි. ලෞකික සම්මා අංග අට ලෞකිකත්වය යහපත් කරගන්නට මාර්ගයයි. මජ්ක්‍ධිමා පටිපදාව වන්නේ ලෝකෝත්තර සම්මා අංග අටයි.

Share Button

සතර සතිපට්ඨාන සූත්‍රයේ පෙන්වා දුන් පියවර 21 පබ්බය

සතර සම්මප්පදාන, සතර ඍද්ධිපාද, පංච ඉන්ද්‍රියය ධර්ම, පංච බල ධර්ම, සත්ත බොජ්ජංග මෙන්ම අෂ්ටාංගික මාර්ගයද යන සත්තිස් බෝධිපාක්ෂික ධර්මයන්ම මිනිසෙකුගේ සිත තුළ ක‍්‍රමානුකූලව පරිපූර්ණ වන්නේ සතර සතිපට්ඨානයෙහි පිහිටා සතියෙන් ක‍්‍රියා කරන්නෙකු බවට පත් වීමෙනි. සතර සතිපට්ඨාන වඩන්නට නොදන්නා සතිපට්ඨාන භාවනාව නිවැරදි ආකාරයට භාවිතා කරන්නට පුරුදු නොවූ කෙනෙකුට භාවනා කරනවා, ධුතාංග රකිනවා යැයි සිතා වෙන මොන යම් ක‍්‍රියාවක නිරත වූවත් සත්තිස් බෝධිපාක්ෂික ධම්මයන් නම් සම්පූර්ණ කරගෙන මඟඵල ලබාගන්නට නොහැකිය. අනුපූරක නිවන් මාර්ගයේ ධම්මානුධම්ම ප‍්‍රතිපදාවේ මුල්ම පියවර වන්නේ නිවැරදිව සතර සතිපට්ඨානයෙහි පිහිටා ක‍්‍රියා කරන්නට පුරුදු වීමයි. අවසාන වශයෙන් අරහත් ඵලය ලබන්නටද අරහත් ඵලය ලැබූ පසු නිවන් සුවය විඳින්නටද (ඉහාත්ම සුඛ විහරණය ලබන්නට) සතර සතිපට්ඨානයේම පිහිටා ක‍්‍රියා කළ යුතුයි.

සීල, සමාධි, පඤ්ඤා, ත‍්‍රිශික්ඛාවද සමථ, විපස්සනා භාවනා දෙකද චේතෝ විමුක්තිය හා ප‍්‍රඥා විමුක්තියද, සම්මා දිට්ඨියේ පටන් සම්මා සමාධිය තෙක් අරිය අෂ්ටාංගික මාර්ගයද, සම්මා ඥාණ හා සම්මා විමුක්තියද සම්පූර්ණ වන්නේත් සෝවාන්, සකෘදාගාමී, අනාගාමී, අරහත් යන මාර්ගයන් හතර හා ඵලයන් හතර මෙන්ම නිබ්බාන නමැති අවසන් නිවීමද සම්පූර්ණ වන්නේත් සතර සතිපට්ඨානය යථාපරිදි දැන ප‍්‍රායෝගිකවම දෛනිකවම සතර සතිපට්ඨානයෙහි පිහිටා ක‍්‍රියාකරන්නෙකු බවට පත් වීමෙනි. රාග ගතිය, ද්වේෂ ගතිය, මෝහ ගතිය යන චිත්තසංථානය කිළිටි කරන කෙළෙස් ගති සියල්ලම චිත්තසංථානයෙන් ප‍්‍රහාණය කර ඉවත් කර දමන්නටත් යළි යළිත් මේ කෙළෙස් ගති චිත්තසංථානයෙහි හටගන්නට බිහි වන්නට හේතු වන කෙළෙස් මුල් සමුච්ෙඡ්දනය කර කෙළෙස් මුල් සිඳ දමන්නටත් යළි කවදාවත්ම කෙළෙස් ගති බිහි නොවන ආකාරයට එනම් අනුප්පාද තත්ත්වයට චිත්තය පාරිශුද්ධතාවයට පත්කර ගන්නටත් උපකාර කරගත හැකි එකම ප‍්‍රායෝගික ක‍්‍රියාමාර්ගයද සතර සතිපට්ඨාන භාවනාව ප‍්‍රගුණ කිරීමයි.

සුව අසුව දහසක් වූ මුළු බුද්ධ දේශණාවෙහිම මූලික හා ප‍්‍රායෝගික හරය මහා සතර සතිපට්ඨාන දේශණාවයි. වෙනත් කිසිම සූත‍්‍ර ධර්මයක ප‍්‍රකාශ නොකළ දෙයක් මේ සූත‍්‍රය ආරම්භයේ දී හා අවසානයේ දී පැහැදිළිවම දේශණා කර වදාරා ඇත. මහා සතර සතිපට්ඨාන සූත‍්‍රය ආරම්භයේම සතර සතිපට්ඨානයෙහි පිහිටා ක‍්‍රියා කිරීමෙන් නියත වශයෙන්ම ලබාගත හැකි ප‍්‍රතිඵල පළමු කොටම දේශණා කර පෙන්වා ඇත. එ්වාගේම මේ ඵල උරුමකර ගන්නට ගතවන උපරිම හා අවම කාලය අවසානයට පෙන්වා වදාරා ඇත. මුළු ත‍්‍රිපිටකයේ වෙනත් කිසිම සූත‍්‍රයක, ගාථාවක මෙවන් නිශ්චිත වූ ප‍්‍රකාශයක් කර නැත. මේ නිසා, නිවන් මඟ අනුගමනය කරන බෞද්ධයාට මෙය එ්කායන මාර්ගයයි.

”එකායනෝ අයං භික්ඛවේ මග්ගෝ සත්තානං විශුද්ධියා, සෝකපරිද්දවා නං සමතික්කමාය, දුක්ඛ දෝමනස්සානං අත්‍ථගමාය,ඥායස්ස අධිගමාය, නිබ්බානස්ස, සච්ජිකිරියාය, යදිදං චත්තාරෝ සතිපට්ඨානා”

රාග, ද්වේෂ, මෝහ යන කෙළෙස් ගති වලින් කිළිටි වී සංසාර ගැටළුවට මැදිවී ක‍්‍රියා කරන ලෝක සත්ත්වයාට කෙළෙස් ප‍්‍රහාණය කර විශුද්ධත්වයට පත්වීමටත් සෝක පරිදේවාදී පළිබෝධයන් ගෙන් මිදී නිදහස් වන්නටත් දුක්ඛ දෝම්නස් වලින් සදහටම අත මිදෙන්නටත් උතුම් මඟඵල ලබා ගන්නටත් බානෙන් මිදී ”නිබ්බාන තත්ත්වය” සාක්සාත් කරගන්නටත් එ්කායන මාර්ගය සතර සතිපට්ඨානය භාවිතා කිරීමයි යන්න මෙහි සරළ සිංහල තේරුමයි.

පැය විසිහතර පුරාම සම්පූර්ණ කරගත යුතු ධම්මානුධම්ම ප‍්‍රතිපදාවක් මෙහිදී අනුගමනය කළ යුතුව ඇත. මේ සූත‍්‍රයේ අනුගමනය කළයුතු පබ්බ 21ක්ම පෙන්වා දී ඇත. මෙසේ 21 වරක්ම අවධාරණයෙන් නැවත නැවතත් පෙන්වා වදාළ පාඨයන් යළි අධ්‍යයනය කර අර්ථ, ධර්ම වශයෙන් තේරුම් ගත යුතුය.

1. ඉති අජ්ඣතං වා කායේ කායානු පස්සී විහරති
බහිද්ධාවා කායේ කායානුපස්සී විහරති
අජ්ඣත්ත බහිද්ධා වා කායේ කායානු පස්සී විහරති

2. සමුදය ධම්මානු පස්සීවා කායස්මිං විහරති
වය ධම්මානු පස්සීවා කායස්මිං විහරති
සමුදය වය ධම්මානු පස්සීවා කායස්මිං විහරති

3. අත්‍ථි කායෝතිවා පනස්ස
සති පච්චුපට්ඨිතා හෝති,
යාවදේව ඤාණ මත්තාය
පතිස්සති මත්තාය

4. අනිස්සි තෝච විහරති
නච කිංචි ලෝකේ උපාදියති ඒවම්පි භික්ඛවේ භික්ඛු කායේ කායානු පස්සී විහරති

මෙම මාගධී පදවැල් වලින් පෙන්වා වදාළ කාරණය මහා සතරසතිපට්ඨාන සූත‍්‍ර දේශණාවේ හරයයි. මේ මාගධී පදවැල් 21 අවස්ථාවකදීම මහා සතරසතිපට්ඨාන සූත‍්‍රයේදී 21 වරක්ම අවධාරණයෙන්ම ප‍්‍රකාශ කර ඇත.

කායානුපස්සනාවේ දී ”කායානුපස්සී විහරති”, ”කායස්මිං විහරති” යනුවෙන් 14 වරක්ද, වේදනානුපස්සනාවේ ”වේදනානුපස්සී විහරති” ”වේදනාස්මිං විහරති” යනුවෙන් එක් වරක්ද, චිත්තානුපස්සනාවේ ”චිත්තේ චිත්තානුපස්සී විහරති”, ”චිත්තස්මිං විහරති” යනුවෙන් එක් වරක්ද, ධම්මානුපස්සනාවේ” ධම්මේ ධම්මානු පස්සී විහරති” ”ධම්මස්මිං විහරති” යනුවෙන් පස්වරක් දැයි 21 වරක්ම දේශණා කර වදාළේ ”අනිස්සිතෝච විහරති නච කිංචි ලෝකේ උපාදියති” යන නියත ධර්මතාවයයි. යථා පරිදි මේ නියත ධර්මතාවය තේරුම් කරදීම සඳහාම මුළු සතර සතිපට්ඨාන සූත‍්‍රය පුරාවටම දරණ උත්සාහයක් මේ පදවැල් 21 වතාවක්ම අවධාරණයෙන්ම ප‍්‍රකාශ කිරීමෙන්ම මොනවට පැහැදිළි වෙයි.

”අනිස්සිතෝච විහරති” යන පදවල විරුද්ධ අර්ථය, අනික් පැත්ත ”නිස්සිතෝච නප්පජානාති” යන්නයි. ”අනිච්චානුපස්සී විහරති, නිච්ච සඤ්ඤා පජහති” යනුවෙන් ද අර්ථ ගැන්වූයේද එකම අදහසයි. ”අනිස්සිතෝච විහරති” තත්ත්වය අවබෝධ කරගත් කෙනෙකු,
දුක්ඛතෝච විහරති අනත්ථතෝච විහරති
නිබ්බිතෝච විහරති විරාගෝච විහරති
නිරෝධෝච විහරති පටිනිස්සග්ග තෝච විහරති – නච කිංචි ලෝකේ උපාදියති” යන්නද අවබෝධ කරගනී.

මේ පාඨයන්ගෙන් කියැවෙන අර්ථය සමඟ ද සසඳා බලන්න

අනිච්චානුපස්සී විහරති    –    නිච්ච සඤ්ඤා පජහති
දුක්ඛානුපස්සී විහරති    –    සුඛ සඤ්ඤා පජහති
අනත්ථානුපස්සී විහරති    –    අත්ථ සඤ්ඤා පජහති
නිබ්බිදානුපස්සී විහරති    –    නන්දි සඤ්ඤා පජහති
විරාගානුපස්සී විහරති    –    රාග සඤ්ඤා පජහති
නිරෝධානුපස්සී විහරති    –    සමුදයං පජහති
පටිනිස්සග්ගානු පස්සී විහරති – උපාදියං පජහති (සබ්බූපදි පටිනිස්සග්ගෝ)

”නච කිංචි ලෝකේ උපාදියති” යනු ”තම සිතින්ම මවාගෙන නිර්මාණය කරගත් මේ ලෝකය තුළ උපාදානය කරගන්නට තරම් වටිනා, සුදුසු කිසිම දෙයක් නැති බව සහතික කර අවබෝධ කරගනී” යන්නයි. ත‍්‍රිලක්ඛණ භාවනාව වැඞීම මෙහිදීද පැහැදිළිවම ඇතුළත් කර ඇති බව මින් පැහැදිළි වෙයි. ලෝකය යනුවෙන් මෙහිදී අදහස් කළේ බඹයක් පමණ වූ මේ තුන් ලෝකයයි. කායේකායානුපස්සනා වශයෙන් සඳහන් කළේ අපි සම්මත සිංහල භාෂාවේ අදහස් කරන ශරීර කූඩුව යන්න (කය) නොවේ. කාය මිස ”කය” යන පදයක් කිසි විටකත් මාගධී භාෂාවේදී භාවිතා කර නැත. ”කාය” යනු ක‍්‍රියාවක යෙදීම යන අදහසයි.

සියලුම සත්ත්වයින්, ප‍්‍රාණීහු ක‍්‍රියාකාරකම් (කාය) හයක් කරමින්් යම් යම් දේ එකතු කර ගනිති. ක‍්‍රියාකාරකම් කරමින් යමක් එකතු කරගන්නට කරන ක‍්‍රියාවට ”සංඛාර” යන පදයද මාගධී භාෂාවේ භාවිතා කර ඇත. වචී සංඛාර, කාය සංඛාර, මනෝ සංඛාර යනු වචනයෙන්, ක‍්‍රියාවෙන් හා සිතින් යමක් එකතු කරගන්නට කරන ක‍්‍රියාකාරකමක් හැඳින්වීමකි. එ්වාගේම චක්ඛු කාය, සෝත කාය, ඝාණ කාය, ජිව්හා කාය, පොට්ඨබ්බ කාය, මනෝ කාය යනුවෙන්ද එ එ ඉන්ද්‍රියයන් ගෙන් කරන ක‍්‍රියාකාරකම් හඳුන්වයි. මේ ක‍්‍රියාකාරකම් හයම ක‍්‍රියාත්මක කරන්නේ අවිද්‍යාවෙන් හා තණ්හාවෙන් නම් එතනදී යමක් උපාදානය කරගෙන සිතින් ලෝකයක් නිර්මාණය කිරීමේ නියත අපේක්ෂාවක් හා බලාපොරොත්තුවක් ද ඇතිවයි. මේ ක‍්‍රියාව අවිද්‍යා සංඛාර පැවැත්වීමක් ලෙස ධර්මයේ පෙන්වා දෙයි. මේ අපේක්ෂාව, බලාපොරොත්තුව නිසා යමක් බිහිකර උත්පාදනය කරගනී. මෙසේ උත්පාදනය කර ගන්නේ සමුදයයි. (සං+උදය) සංසාර ගමන පවත්වාගෙන දිගටම ගෙන යන්නට උපකාර වන මෙවැනි ”සමුදය” බිහි නොකරන්නේ නම් කර්ම බීජ, විඤ්ඤාණ බීජ සකස් නොවේ. (අනායුහණං) ආයුහණං යනු කර්ම බීජ සැකසීමයි. ”අනායුහණං” යනු කර්ම බීජ සකස් නොවීම යන අර්ථයයි.

ඉන්ද්‍රියයන් හයටම අරමුුණු වන රූප, ශබ්ද, ගන්ධ ආදී බාහිර අරමුණු වලට ඇස කන ආදී ඉන්ද්‍රියයන් පටිච්ච වීමෙන් සංඛාර කරමින් පංචස්කන්ධයම උපාදානය කරගෙන තමාගේම සිතෙන් ලෝකයක් තමන්ම නිර්මාණය කරගනී. එසේ නිර්මාණය කරගත් ලෝකය තමන්ට රිසි සේ මනාප සේ කැමති සේ දිගින් දිගටම පවත්වාගෙන යන්නට දරණ උත්සාහය අපි ජීවිතයක් පැවැත්වීම යනුවෙන්ද සඳහන් කරමු.

පෘථග්ජන පුද්ගලයකුගේ උත්සාහය, බලාපොරොත්තුව මෙසේ මවාගෙන නිර්මාණය කරගත් ලෝකය හැමදාම තමාට කැමති සේ, නිස්සිත සේ පවත්වාගෙන යාමයි. නමුත් මේ ලෝකය අවිනිශ්චිතය. එ් බව යථාපරිදි අවබෝධ කරගත යුතුය. අපේ කැමැත්තට අනුව ලෝකය නොපවතී.

”අනිස්සිතෝච විහරති නච කිංචි ලෝකේ උපාදියති” යනු හේතුඵල පරම්පරාවක් ක‍්‍රියාත්මක කිරීම නිසා සාදා සකස් කරගත් මනෝමය ලෝකය තමන්ට කැමති සේ පැවැත්විය නොහැකියි. මෙසේ සකස්කර නිර්මාණය කරගත් ලෝකයේ නියත ස්වභාවය, ස්වරූපය ”අනිච්ච” බවයි. කැමති සේ පවත්වාගත නොහැකි ලෝකයක් තුළ මම, මගේ, මගේ ආත්මය යැයි අල්ලා උපාදානය කරගන්නට සුදුසු වූ කිසිවක්ම නැති බව පසක් කොට අවබෝධ කරගත් පුද්ගලයා රිය ගමන අතහැර, අරිය තත්ත්වයටම පත්වෙයි. ලෝකයේ ඇති අසාර බව, අනාථ බව, අනිච්ච බව, අනිස්සිත බව, අසුබ බව, දුක්ඛිත බව, අනාථ බව මනාව තේරුම් ගත් විට උපාදානය කර ගැනීම නවතා දමයි. (සබ්බූපදි පටිනිස්සග්ගෝ) උපාදානය කරගත් සියල්ලම පටිලෙහා, ගැටලෙහා සිතින් බැහැර කර දමයි.

තමන් සිතින්ම නිර්මාණය කරගත් තුන් ලෝකයම (කාමලෝක, රූපලෝක, අරූප ලෝක) සාරවත් සේ, වටිනා සේ, සුබ සේ දකින්නා හැකි තරම් දේ උපාදානය කරගෙන කෙළෙස් පොදියක් කරගසාගෙන සංසාර සාගරයේ අතරමං වී සසර සැරිසරයි. දුක්විඳියි. සැප සොයමින් රිය ගමනක යෙදෙයි.

තමන් අද අද උපාදානය කරගන්නා අතීතයේදී උපාදානය කරගත් අනාගතයේදී උපාදානය කරගන්නට බලාපොරොත්තු වන මේ පංචස්කන්ධය තුළ කිසියම්ම කොටසක් හෝ තමන්ට රිසි සේ, කැමති සේ, මනාප පරිදි, නිච්ච වශයෙන් එක දිගටම එසේම පවත්වා ගන්නට, නවත්වා ගන්නට නොහැකි බව තමන්ටම යථාපරිදි අවබෝධ වීම ”යාව දේව ඥාණ මත්තාය, පතිස්සති මත්තාය, අනිස්සිතෝච විහරති” යනුවෙන් සරළ ලෙසම මෙහිදී පැහැදිළි කර ඇත. නිර්මාණය කරගත් මේ ලෝකයේ නියම නිවැරදි තත්ත්වය තමන්ගේම නුවණින්, සතියෙන් යථා පරිදි තේරුම්ගත් අවස්ථාවක මෙහි උපාදානය කරගන්නට උපාදානය කරගෙන දිගටම තමන් සන්තකයේ පවත්වාගෙන යන්නට තරම් වටිනා, සාරවත්, කිසිවක්ම ලෝකයේ නැති බව අවබෝධ කරගනී. එවන් ලෝකයක් පවත්වා ගන්නට දරණ උත්සාහයම දුකක් බවත්, අනාථ වීමක් බවත් තේරුම් ගනී. ”නච කිංචි ලෝකේ උපාදියති” යන පද වලින් මහා සතර සතිපට්ඨාන සූත‍්‍රයේ විසිඑක් (21) වරක්ම, අවධාරණයෙන්ම සඳහන් කර ඔබට අවබෝධ කරදෙන්නට උත්සාහ ගන්නේ මේ ලෝකයේ නියත ධර්මතාවය වූ ”අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ථ” යන ත‍්‍රිලක්ඛණයයි. ”අනිත්‍යයි, දුක්ඛයි, අනාත්මයි” යන්න වැරදි භාවිතයකි. වැරදි පරිවර්තනයකි.

මේ ප‍්‍රකාශය බුද්ධ දේශණාවේ හරයයි. ලෝකයක් නිර්මාණය කර බිහි කරගන්නට, ලෝකයක් දිගින් දිගටම ජීවමානව පවත්වාගෙන යන්නට උපකාර වන්නේ තමන්ගේම සිතේ පවතින රාග ගතිය, ද්වේෂ ගතිය හා මෝහ ගතිය නිසා උපත ලබන සමුදය ධර්මයන්ය. රාග ගතිය, ද්වේෂ ගතිය, මෝහ ගතිය සහමුළින්ම සිතින් ප‍්‍රහාණය කර දමා සමුදය බිහිවීම නවතා දැමීම ”නිරෝධ” කිරීම යන්නයි. නිර්උදා කිරීම යනු මෙයයි. නැවත නොඋපදින ලෙසින්ම අනුත්පාද වශයෙන්ම සමුදය නිරෝධ කිරීම නිස්සරණප්ප‍්‍රහාණයයි. එයම නිබ්බාන යන අදහසයි’

සතර සතිපට්ඨාන සූත‍්‍රයේ ”යාවදේව ඥාණ මත්තාය, පතිස්සති මත්තාය” යනුවෙන් දේශණා කළ දේම ධම්මචක්කපවත්තන සූත‍්‍රයේ ”චක්ඛුං උදපාදි, ඥාණං උදපාදි, පඤ්ඤා උදපාදි, විජ්ජා උදපාදි, අලෝකෝ උදපාදි” යනුවෙන් දොළොස් වරක්ම සඳහන් කර ඇත. චිත්තසංථානයක ගබඩා වී පවතින කෙළෙස් ප‍්‍රහාණය කර, ඉවත් කර දමන විට දහම් ඇස පහදයි. ඥාණය උපදී. සිත පහදී. ප‍්‍රඥාව උපදී. විනිවිද බැලීමේ ශක්තිය උපදී. (විජ්ජා උදපාදි) ලෝකය අතහැර අලෝක තත්වයට පත් වෙයි. මෙතෙක් උපාදානය කරගෙන සිටි ලෝකය අතහරී. රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන්, මෝහයෙන් මෙතෙක් අල්ලා උපාදානය කරගෙන සිටි ලෝකය අතහැර ලෝකයෙන් මිදී නිදහස් වීමයි. එවිට අලෝක තත්ත්වයට පත් වෙයි.

”කායේකායානුපස්සී විහරති, කායස්මිං විහරති” යනුවෙන් මහා සතරසතිපට්ඨාන සූත‍්‍රයේ ඉතා පහැදිළිවම පෙනවා දුන්නේ ක‍්‍රියාවේ වේගය අනු කොටස්වලට බෙදා බලා ක‍්‍රියාවේ වේගය පහ කිරීමෙන් ක‍්‍රියාවේ වේගය පාලනය කරගනිමින් ක‍්‍රියාවේ වේගය සංසිඳවා ගැනීමයි. ක‍්‍රියාවේ වේගය සංසිඳවා ගැනීමෙන් සිත මත්වීමේ වේගය මත් ස්වාභාවය සංසිඳවා සිත සංවර කර ගැනීමයි. සිත සංසුන් කරගැනීමයි. සිත ”සංමා” (සම්මා) තත්ත්වයට පත්කර ගැනීමයි. ”විහරති” යනු විහාරය යනු විහරණය යන අර්ථයයි. ක‍්‍රියාවේ වේගය පාලනය කරගනිමින්, සිත ශික්ෂණය කරගනිමින්, සිත සංසුන් කරගනිමින්, ඉන්ද්‍රියයන් හය සංවර කරගනිමින් වාසය කිරීම ”විහරති” යන්නයි. විවේක නිස්සිතව වාසය කිරීමයි.

මහා සතරසතිපට්ඨාන සූත‍්‍රයේ පෙන්වා වදාළ පරිදි තුදුස් (14) අවස්ථාවකදී පියවර 14 කින්ම ක‍්‍රියාවේ වේගය සංසිඳවිය යුතුය. ”කායේකායානුපස්සී විහරති, කායස්මිං විහරති” යනුවෙන් පෙන්වා වදාළේ මේ 14 අවස්ථාවයි.

1. ආනාපාන පබ්බයේදී – ආශ‍්‍රය කළයුතු හා ආශ‍්‍රය නොකර බැහැර කළ යුතු යයිද දෙකොටසකට අරමුණු වෙන්කර, බෙදා බලා ආශ‍්‍රය කිරීම හා ප‍්‍රහාණය කිරීම මින් අදහස් කෙරේ. (අස්ස සති, පස්ස සති යනු මෙයයි)
2. ඉරියාපත පබ්බයේදී – නිසින්නෝවා, ගච්චන්තෝවා, ඨිතෝවා, සයානෝවා යන ඉරියවු හතරේදීමත් ආශ‍්‍රය කළ යුතු දේ හා ආශ‍්‍රය නොකළ යුතු දේ යන අරමුණු දෙකොටස වෙන්කර, දැක බලා ආශ‍්‍රය කිරීම හා ප‍්‍රහාණය කිරීම ඉරියව් හතරේදීමත් කළ යුතුය.
3. සංපජඤ්ඤ පබ්බය – සංපජානකාරී හෝති යන්නයි. සමුදය ප‍්‍රජනනය (බිහිවෙන) වන හැම ක‍්‍රියාවකදීම ”සං” ප‍්‍රජනනය වන ආකාරය දැක ”සං” ප‍්‍රහාණය කිරීමයි.
4. පටික්කූල මනසිකාර පබ්බය – කේසා, ලෝමා, නඛා, දන්තා ආදී කුණප කොටස් 32 මෙනෙහි කිරීමයි. එ මගින් සත්ත්ව, පුද්ගල ඝණ සංඥාව දුරු වෙයි. එ් නිසා ක‍්‍රියාවේ වේගය සංසිඳවා ගත හැකි වෙයි.
5. ධාතු මනසිකාර පබ්බය – ආපෝ, තේජෝ, වායෝ, පඨවි, ආකාස, විඤ්ඤාණ යන ධාතු හය හා සතර මහා භූත වෙන් කොට, දැකබලා ක‍්‍රියාවේ වේගය සංසිඳවා ගැනිමයි.
6-14. නවසීවතික පබ්බයේදී නව වරක්ම මේ ශරීරය මරණයට පත් වීමෙන් විපරිණාමයට පත් වී, විනාශ වී යාම නව අවස්ථාවකදී මෙනෙහි කර කායේ කායානුපස්සනාව අවබෝධ කර ගැනීමයි. ක‍්‍රියාවන්ගෙන් තොර වූ විට කඳක ස්වභාවය අවබෝධ කරගැනීමයි.
15. ”වේදනාසු වේදනානුපස්සී විහරති වේදනාස්මිං විහරති” මෙහි සටහන්ව ඇත්තේ ”පජානාති” යන වචනයයි. සැප වේදනාව සැප වේදනාවක් විඳීම යැයි ද, දුක් වේදනාව දුක් වේදනාවක් විඳීමි යයිද, ආමිස වේදනාව නිරාමිස වේදනාව යථාපරිදි දැන ගැනීමත්, දැනගෙන අනවශ්‍ය ආමිස වේදනා කොටස ප‍්‍රහාණය කිරීමත් අවශ්‍ය නිරාමිස සුවය විඳීමත්ය. එය වේදනාසු වේදනානුපස්සනාවයි. පජානාති යනු නිවැරදි දැනුම ලැබීමයි.
16. චිත්තේ චිත්තානුපස්සී විහරති යන්නෙහි ඇත්තේද පජානාති යන වචනයයි. පජානාති යනු යථාවබෝධයෙන් සතියෙහි පිහිටා සිතෙහි ප‍්‍රජනනය වන, මතුවන අරමුණ නිසි පරිදි දැන තේරුම් ගැනීමයි. සරාගී සිත, වීතරාගී සිත වෙන් කොට දැන ගැනීම, ද්වේෂ සිත, වීතද්වේසී සිත වෙන් කොට දැන ගැනීම ආදී වශයෙන් සිත් 16 (යුගල අටක්) වෙන් කොට දැන තේරුම් ගෙන ප‍්‍රහාණය කළයුතු සිත් නිරෝධ කිරීමත්, භාවිතා කළ යුතු සිත් භාවිතා කිරීමට පුරුදු වීමත් මෙම චිත්තානුපස්සනාවෙහි දී පෙන්වා දී ඇත. මෙහිදී ප‍්‍රහාණය කිරීම සඳහා විශේෂයෙන් කළ යුත්තක් නැත. කායේ කායානුපස්සනාවට අනුවම සිත් වෙන්කර දැක භාවිතයට ගැනීම පමණක් කළ යුතුය.
17-21. පබ්බ පහක්ම අයත් වන්නේ ධම්මේසු ධම්මානුපස්සනාවටය. පංච නීවරණ ධර්මයන් වන කාමච්ඡන්දය, ව්‍යාපාදය, ථීනමිද්ධය, උද්ධච්චය, විචිකිච්චාව යන නිවන ආවරණය කරගෙන සිටින ධර්මයන් සිතින් ඉවත්කර නෙක්ඛම්ම සිත, අව්‍යාපාද මෙත්සිත පැතිරීම, අලෝක සංඥාව මතුකර ගැනීම, අවික්ඛේප සිතක් ඇතිකර ගැනීම, සතියෙහි පිහිටා ක‍්‍රියා කරන්නට ධම්ම වවත්ථාන තත්ත්වයට සිත පත්කර ගැනීම (හේතුඵල ධර්මයට බහා ගළපා ක‍්‍රියා කරන්නෙකු වීම) මෙහිදී ඉටු කරගත යුතුය.
18. පංච උපාදානස්කන්ධයේ කොටස් පහ වෙන්කොට දැක බලා රූප, වේදනා, සංඥා, සංඛාර, විඤ්ඤාණ යනුවෙන් පෙන්වා වදාළ උපාදානය කරගත හැකි දේවල ඇති අනිච්ච බව, දුක්ඛ බව, අනත්ථ බව, අසුබය මෙනෙහි කර පංචඋපාදානස්කන්ධයෙන් මිදීමට හැකිවිය යුතුය.
19. ආධ්‍යාත්මික ආයතන හය (ඇස, කන, නාසය, දිව, කය, මනස) හා බාහිර ආයතන හය (රූප, ශබ්ද, ගඳ, සුවඳ, රස, සුව පහස හා ධම්ම) වෙන් කර අනුපස්සනා කරමින් එ්වායේ ක‍්‍රියාකාරීත්වය නිසා උපත ලබන වේගය, රත්වීම, මත්වීම පාලනය කරගන්නට අනුගමනය කළයුතු වැඩ පිළිවෙලයි. සමුදය බිහිවන අවස්ථාවේදීම සමුදය නිරෝධ කිරීමෙන් ක‍්‍රියාවේ වේගය පාලනය කර ඉන්ද්‍රියයන් හයම සංවර කරගත හැකිවීම මෙහිදී අවබෝධ කරගත යුතු දේයි.
20. සත්ත බොජ්ජංගය (සති සම්බොජ්ජංගයේ පටන් උපේක්ඛා බොජ්ජංගය තෙක්) සම්පූර්ණ කර ගැනීම මෙහිදී විග‍්‍රහ කරන ලදී. බොජ්ජංග ධර්ම වැඞීම යනුවෙන් අදහස් කරන ලද ක‍්‍රියාවලිය බොහෝමයක්ම දෙනෙකු නිවැරදිව අවබෝධ කරගෙන නැත. බෝධි අංග – බොජ්ඣගේසු යනු රාග, ද්වේෂ, මෝහ නමැති පැවැත්ම යළි යළිත් බිහි කරන කිළිටි ශක්තිය උදුරා දැමීමයි. හත් අවස්ථාවේදීම සමුදය බිහි කිරීමේ ශක්තිය ප‍්‍රහාණය කර දමා චිත්තසංථානය පිරිසිදු කර ගත යුතුය. බොජ්ජංග යනු අවබෝධ යන අර්ථය නොවේ.
21. චතු අරිය සත්‍යයන් – ධම්මේසු ධම්මානු පස්සී විහරති චතුසු අරිය සච්චේසු
I. දුක්ඛ අරිය සත්‍යය – ඉදං දුක්ඛන්ති යථාභූතං පජානාති. පරිඤ්ඤෙයියන්ති – පරිඤ්ඤාතන්ති
II. සමුදය අරිය සත්‍යය – අයං දුක්ඛ නිරෝධෝති යථාභූතං පජානාති – පහාතබ්බන්ති – පහීනං
III. නිරෝධ අරිය සත්‍යය – අයං දුක්ඛ නිරෝධෝති යථාභූතං පජානාති – සච්ජිකාතබ්බන්ති – සච්ජිංකරෝති
IV. නිරෝධ ගාමිණී මාර්ග සත්‍යය, අයං දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී පටිපදාති යථාභූතං පජානාති, භාවේතබ්බංච – භාවිතං.

මේ චතු අරිය සත්‍යයන් අවබෝධ කරගන්නට නියත වශයෙන්ම උපකාර වන තිපරිවට්ටයයි.

මේ අවස්ථා 21 හිදීම යථාපරිදි අවබෝධ කරගතයුතු වන්නේ ”අනිස්සිතෝච විහරති, න ච කිංචි ලෝකේ උපාදියති” යන නියත ධර්ම ස්වභාවයයි. නිවන් අවබෝධය යනුද එ් යථාවබෝධය ලැබීමමයි. උපාදානය කරගත්, සිතින්ම අල්ලාගෙන, බදාගෙන සිටින්නේ මෙවන් නොවටිනා කෙළෙස් පොදියකි. පලිබෝධ රාශියකි. මේ බව යථාපරිදි තේරුම් ගැනීමට සතර සතිපට්ඨාන භාවනා ක‍්‍රමය හැර වෙනත් සම්පූර්ණ ක‍්‍රමවේදයක් බුද්ධ දේශණාවෙන් වෙනත් තැනකදී හෝ පෙන්වාදී නැත. මේ අනුව සතර සතිපට්ඨාන වැඞීම බුද්ධ දේශණාවේ හරයයි.

Share Button

7. ධම්මානුපස්සනාව

ගත, හිත යන කොටස් දෙකක්ම එකතු කර ”මමෙක්” සකස් කරගෙන මමෙක් ක‍්‍රියාත්මක වීමක් ජීවත්වීම යනුවෙන් හඳුන්වනු ලබයි. ගත හිත එකතු කිරීම සඳහා කරනු ලබන ක‍්‍රියාකාරකමුත් එකතුකර ගත්තු දේ දිගටම පවත්වා ගැනීමට දරණ උත්සාහයත් යන දෙකම දුක් විඳීමයි. යමෙකුගේ උත්සාහය තමන් කැමති සේ එයාට ප‍්‍රිය මනාප සේ තමන්ම හදාගත් ගත, සිත දිගටම පවත්වා ගැනීමයි. ඒ සඳහාම මේ සියලුම ක‍්‍රියාකාරකම් කරනු ලැබේ. මේ තත්ත්වය මුවහ කර ආවරණය කිරීම සඳහා ධර්මතාවයෙන්ම ක‍්‍රියාත්මක වන කාරණා පහක්ම ක‍්‍රියාත්මක වේ. මේ නිවන ආවරණය කරනු ලබන කාරණා පහ පංචකාම නීවරණ ධර්මයන් ලෙස ධර්මයේ හඳුන්වනු ලැබේ. නිවන, නිදහස සැපයයි. මේ සැපය ලැබීමට නොහැකි නීවරණ ධර්ම පහක්ම නිසයි. කාමච්ඡන්දය, ව්‍යාපාදය, ථීනමිද්ධය, උද්ධච්චය, අවිද්‍යාව මේ නිවන වසා සිටින පංචකාම නීවරණ ධර්මයෝයි. ධම්මානුපස්සනාවේ පළමුවන පියවර එනම් මේ පංචකාම නීවරණ ධර්මයන් නිවැරදි ලෙසම තේරුම් ගෙන ඒවායින් වෙන් වී ඊට විරුද්ධ වූ යහපත් ධර්මතාවයත් තේරුම් ගෙන ඒවා භාවිතා කරන්නට පුරුදු වීමයි. කාමච්ඡන්දය වෙනුවට නෙක්ඛම්මයත්, ව්‍යාපාදය වෙනුවට මෙත් සිත පැතිර වීමත්, ථීනමිද්ධ වෙනුවට අලෝක සංඥාවත්, උද්ධච්චය වෙනුවට අවික්ඛේප සිත පැවැත්වීමත්, විචිකිච්චාව වෙනුවට හේතුඵල ධර්මයට බහා ගළපා බලා ක‍්‍රියා කරන්නට පුරුදු වීමත් සමඟම අවිද්‍යාවෙන් මිදී විරති තත්ත්වයට පත් වේ. මෙතැනත් මූලධර්මය ”ආන පාන” මූල ධර්මයමයි. එකක් ආශ‍්‍රය කරන විට අනික ප‍්‍රහාණය වීමේ මූල ධර්මයයි.

නෙක්ඛම්ම සිතක් ආශ‍්‍රය කරන විටම කාමච්ජන්දය ප‍්‍රහාණය වේ. මෙත් සිතක් ආශ‍්‍රය කරන විටම ව්‍යාපාදය, ද්්වේෂය ප‍්‍රහාණය වේ. ”මම” යන ලෝක සංඥාව අස්කර අලෝක සංඥාවක් මතු කරන විට ථීනමිද්ධය දුරු වේ. විසුරුණු සිත ඒකාග්ගතාවයට පත්වීමෙන් උද්ධච්චය දුරු වේ. හේතුඵල ධර්මයට බහා ගළපා බලා ක‍්‍රියාකරන්නට පුරුදු වීමත් සමඟම විචිකිච්ඡුාවත් දුරු වේ. අවිද්‍යාවත් දුරුවේ. මෙතැනදී සිදු වන්නේ පංචකාම නීවරණ ධර්මයන්ම තාවකාලිකව යටපත් වීමෙන් ලබන සිතේ සමථ තත්ත්වයක් සහ ධ්‍යාන තත්ත්වයක් මිස සමුච්ෙඡ්ද වශයෙන් සිදු කරගත යුතු රාග, ද්වේෂ, මෝහ මුල් උදුරා දැමීමක් නොවේ. නිවන යනු සමුච්ඡේදනප්ප‍්‍රහාණයකි. එනම් රාග, ද්වේෂ, මෝහ ගති සහමුළින්ම උදුරා දමා නිදහස් වූ ප‍්‍රභාශ්වර තත්ත්වයකි. පළමුවෙන්ම රාග, ද්වේෂ, මෝහ ගති විෂ්කම්භණ වශයෙන් හා තදංගම වශයෙන් ප‍්‍රහාණය කිරීම පංචකාම නීවරණ ධර්මයන් සමථ තත්ත්වයට පත් කිරීමෙන් සිදු වේ. සමුච්ෙඡ්ද වශයෙන් නිස්සරණ වශයෙන් හා පටිපස්සදි වශයෙන්ම රාග, ද්වේෂ, මෝහ යන ගති තුනම සහමුළින්ම උදුරා දමන්නට නැවත නොඋපදින ලෙසම ගළවා ඉවත් කරන්නට උපකාර වන ප‍්‍රතිපදා මාර්ගය ධම්මානුපස්සනාවෙන් පෙන්වා දුන් ත‍්‍රිලක්ඛණ භාවනාවයි.

මේ පංචකාම නීවරණ ධර්මයන් යම් කෙනකු තුළ ක‍්‍රියාත්මක වනතුරුම සැප සොයමින් ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීම සඳහාම සිතේ බලාපොරොත්තු ඇති කර ගනී. නීවරණ ධර්මයන් ක‍්‍රියාත්මක නොවන්නට පටන් ගත් තැන් පටන් බලාපොරොත්තු කිසිවක්ම නැති නිසා කොතැනත් සැපයක් සේ දකී. ගහ මුලත්, රජ ගෙදරත් එක සේ දකී. දැන් කුණු ගොඩ කුණු ගොඩක් බව දකින නිසා කුණු පරිහරණය නොකරයි. සිතේ හටගත් කාමච්ඡන්දය නිසා තම සිත මත් වීමෙන්, රත් වීමෙන් හටගත් ශක්තිය නිසා බාහිර වස්තූන්, බාහිර අය, බාහිර දේ, බාහිර තැන් පරිහරණය කිරීම ආමිස සැපයයි. ඒ ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමකි.

කාමච්ඡන්දයෙන් තොරවූ රත්වීමෙන් තොරවූ මත්වීමෙන් තොර වූ නොඇලීම හා නොගැටීම බාහිර වස්තුන් උපාදානය කර නොගෙන පරිහරණය කිරීමට පමණක් පුරුදු වීම නෙක්ඛම්ම සිතක් පැවැත්වීමයි. මෙතනදී උපාදානයක් සිදු නොවේ. ලැබුණ දේ පමණක් පරිහරණය කරයි.

පෘථග්ජන පුද්ගලයෙකු මතු දුකින් නිදහස් වීමේ අදහසින්ම බලාපොරොත්තුවෙන්ම තව තවත් පංච උපාදානස්කන්ධයන්ම අල්ලා බදාගෙන උපාදානය කර තව තවත් කුණු එකතු කර ගැනීම නිසා සතුටු වේ. ”ජීවත් වීමයි” යනුවෙන් හිතන්නෙ මේ කුණු එකතු කිරීමේම ක‍්‍රියාවලියක නිරත වීමයි. මේ මුළා පදනම මත පිහිටා හැම පෘථග්ජන පුද්ගලයෙකුම මේ තරම් දීර්ඝ කාලයක් අතීත සංසාරයේ ක‍්‍රියා කරනු ලැබීය. පංචකාම නීවරණ ධර්මයන් සියල්ලම තමන්ගේ සිතේ කැමැත්තෙන්ම උපාදානය කරගැනීමට ක‍්‍රියාත්මක කරවන යම් වටිනාකමක් ඇතැයි යනුවෙන් හිතා අල්ලා, බදාගන්නා බදාගත් කුණු ගොඩකි. මෙසේ අතීතයේදී අල්ලා බදාගත් තමා සතු කුණු ගොඩවල් සියල්ලම ආපසු තමන්ටම බරක් බවට පත් වේ. බැම්මක් ලෙසින් ඒවාටම බැඳේ. ඒවා තමන්ට නැති වේ යන භයකුත් ඇති වේ. මේ බැම්ම, මේ බර, මේ භය උපාදානයට කලින් දැක ගැනීමට නොහැකි වීම පංචකාම නීවරණ ධර්මවලට බැඳී පංචස්කන්ධයම උපාදානය කර ගැනීමට හේතු විය. හැම පෘථග්ජන පුද්ගලයෙකුම උත්සාහ කරන්නේම තව තවත් අලුත් අලුත් දේ හැකිතාක් අල්ලා ගෙන තමන්ගේ ගොඩම ලොකු කරගෙන සතුටු වීමටයි. සංසාර ගමනට නියත වශයෙන්ම මුල් වන, නිදාන වන, හේතු ප‍්‍රත්‍ය වන කාරණය මේ සත්‍යය ධර්මය නොදැනීමයි. නොදැකීමයි.

නිරාමිස සුවය, නිරාමිස ප‍්‍රීතිය, නිරාසව සුඛය, නිරාසව ප‍්‍රීතිය යනුවෙන් සුවයක් ප‍්‍රීතියක් මිනිහෙකුට මේ මිනිස් ජීවිතය තුළදීම ලබාගත හැකියි. මේ සුවය සැපය දුකෙන් මිදී නිදහස් වීමේ සුවයයි. ප‍්‍රීතියයි. දුකක් නැතිකම මෙතැන සුවයයි. සැප සොය සොයා, සැප හඹා ගොස් ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීම ආමිස සුවයයි. ආමිස ප‍්‍රීතියයි. එය ආසව සහිතයි. ආසව මිශ‍්‍ර සුවයකි. කාමාසව, භවාසව, දිට්ඨාසව, අවිද්‍යාසව සහිත සුවය ආමිස සුවයයි. ආමිස ප‍්‍රීතියයි. ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමෙන් යමෙකු ලබන මේ ආමිස ප‍්‍රීතිය, ආමිස සුවය සිතක පවතින්නේ මොහොතක් පමණි. තමන් කොතරම්ම කැමති වුණත් මේ ආමිස සුවය මොහොතකින්ම වෙනස් වී යයි. විපරිණාමයට පත්වෙයි. නමුත් නිරාමිස සුවය, නිරාමිස ප‍්‍රීතිය දුකින් මිදී නිදහස් වීමේ සුවය, ප‍්‍රීතිය එසේ වෙනස් නොවේ. අතහැර මිදී නිදහස් වීම සදාකාලික වේ. නිවන් සුවය යනු මෙයයි.

ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමෙන් පෘථග්ජන පුද්ගලයෙකු ලබා ගැනීමට බලාපොරොත්තු වන සැපය එක දිගටම පවත්වා ගන්නට නොහැකි වන්නා වූ ධර්මතාවයක්, ධර්ම ස්වභාවයක් ලෝකේ පවතී. ලෝකය වෙනස් වන විපරිණාමයට පත්වන ගෙවී විනාශ වී යන දේවල් සමුහයකි. ලෝකේ හදා ගනු ලැබුවේත් ඒ ඒ පුද්ගලයාම තමන්ගේම හිතෙනි. මෙසේ සිතින් සාදා ගත් සිතින්ම පවත්වා ගැනීමට උත්සාහ දරණ ලෝකය පිළිබඳව ඇත්ත නොදන්නාකම නිසා දුක් විඳී. ලෝකය තුළ අතරමං වී අනාථ වේ. හැම පුද්ගලයෙක්ම පෘථග්ජන තත්ත්වයෙන් කටයුතු කරන තාක් කල් ”නිච්ච සුඛ අත්ථ” ලෝකයක් හදා ගැනීමටත් නිච්ච සුඛ අත්ථ ලෝකයක් පවත්වා ගැනීමටත් නිරන්තරවම උත්සාහ දරති’

”නිච්ච සුඛ අත්ථ” යනු යම් කෙනෙකුගේ හිතකම මතුවන හිතකම පවතින ගති තුනකි. දුක, සැප යනුද හිතකම උපදින ගති දෙකකි. යමෙක් සැප විඳීමේ කැමැත්තෙන් යම්කිසි ක‍්‍රියාවක් කරයි නම් ඒ ක‍්‍රියාව කිරීමෙන් දිගින් දිගටම ඒ සැප විඳීමටත් බලාපොරොත්තු වේ. ඒ සැපය විඳීමට තමන්ම බලාපොරොත්තු වන නිසා එතැනදී ”නිච්ච සුඛ අත්ථ” සඤ්ඤාවන් තමන්ගේම හිතේ පහළ වේ. ඒ මිස බාහිර ලෝකයක ”නිච්ච සුඛ අත්ථ” සඤ්ඤාවන් බිහි නොවේ. ඒ ඒ පුද්ගලයාටම පෞද්ගලික වූ ආත්මීය වූ අභ්‍යන්තර ස්වභාවයක් මේ ”නිච්ච සුඛ අත්ථ” පද වලින් විග‍්‍රහ වන ධර්මතාවයයි.

කර්ම නියාමය, ධර්ම නියාමය, චිත්ත නියාමය, සෘතු නියාමය, බීජ නියාමය යන පංච නියාම ධර්මයන් මේ විශ්ව ශක්තියෙන් ක‍්‍රියාත්මක වෙන නිසාත් මේ නියාම ධර්ම කාටත් පොදු, කාටත් සාධාරණ ඒවා නිසාත් මේ නියාම ධර්ම වෙනස් කිරීමේ හැකියාවක් කිසිම ජගතෙකුට නැත. බුදුපියාණන්වහන්සේට හෝ මහා බ‍්‍රහ්මයාටවත් ඒවාට පිටුපා ක‍්‍රියා කිරීමේ ශක්තියක් බලයක් නැත. මේ නියාම ධර්මයන් ක‍්‍රියාත්මක වන තුරු සිතක මතුවන ”නිච්ච සුඛ අත්ථ” ස්වභාවය ඒ ආකාරයෙන්ම කැමැත්ත පරිදි පවත්වා ගන්නටත් නොහැකි වේ. තමන් කැමති වූ, තමන්ගේ සිතේ කැමැත්ත පරිදි සකස් කරගත් තමාගේ ලෝකය තමන්ට රිසි පරිදි, මනාප පරිදි, එක දිගටම පවත්වා ගැනීමට හැම පෘථග්ජන පුද්ගලයාම උත්සාහ ගනී. මේ අයුරින් නිච්ච සුඛ අත්ථ ලෝකයක් පවත්වාගන්නට දරණ උත්සාහය නියාම ධර්ම වලට විරුද්ධ නිසා තමන්ගේ ඇස් පනාපිටදීම වෙනස් වී විපරිණාමයට පත් වී තමන්ගේ කැමැත්තට වෙනස් වූ ලෝකයක් උරුම වීම දුක උරුම වීමයි.

”නිච්ච සුඛ අත්ථ” යන තමන්ගේම සිතේ හටගත් වැරදි දෘෂ්ඨිය තේරුම් ගෙන නියාම ධර්මයන්ද තේරුම් ගෙන තමන්ගේ හිතේ කුමන ආකාරයේ සිතුවිල්ලක්, අරමුණක් බිහි වුණත් ඒ අරමුණ තමන් කැමති සේ එක දිගටම පවත්වා ගන්නට හැකි එකක් නොවන බව සහතික ලෙසම තේරුම් ගෙන තමන්ගේ හිතින් ඒ සියල්ලම උපේක්ඛාවෙන් ඉවසා විමසා දරා ගත හැකි තත්ත්වයට තම සිතම හදා ගැනීම කළයුතු වන එකම පිළියමයි. තමන්ගේම සිත නිවැරදි කරගන්නට උත්සාහ දරනවා වෙනුවට බාහිර ලෝකය තමන්ගේ සිතට ගැළපෙන ලෙසින් සකස් කරන්නට, පවත්වා ගන්නට උත්සාහ දැරීම නිසා සියලුම ආකාර වූ දුක් දොම්නස් උපායාස සිත් තුළ බිහි වීමට මුල් වන්නා වූ එකම හේතුවයි. මේ අයුරින් ක‍්‍රියා කරන්නේ නොදැනුවත්කම නිසයි. අවිiාව නිසයි. අවිද්‍යාවෙන් කටයුතු කරන්නේ තණ්හාව නිසයි.

පුද්ගලයකුට ”නිච්ච” සංඥාවක් තමන්ගේ හිතේ හටගත් විගසම එහි ”අනිච්ච” බව මෙනෙහි කර ඇත්ත ඇති ආකාරයට දැක ගත හැකි නම් ඔහු ජයග‍්‍රහණය ලබා ගනී. තමන් මොන තරම් උත්සාහ දැරුවත් තමන්ගේ හිතේ මොන තරම් ප‍්‍රිය මනාප බවක් පැවතුණත් ඒ ප‍්‍රිය මනාප වූ බාහිර ලෝකය තමන්ට කැමති සේ, මනාප සේ, රිසිසේ එක දිගටම පැවැත්වීමට හෝ නැවැත්වීමට නොහැකි බව සහතික වශයෙන්ම අවබෝධ කර ගැනීමට නම් ”අනිච්ච” බව යථාපරිදි අවබෝධ කර නිච්ච බව, නිච්ච සංඥාව තමන්ගෙ හිතින්ම ඉවත් කරගත යුතුයි.

”නිච්ච” ”අනිච්ච” යන ගති දෙකම තම තමන්ගේම සිත තුළම ක‍්‍රියාත්මක වන ගති දෙකකි. ”පටිච්ච” වීමෙන් තොරව සිතක් තුළ ”නිච්ච සංඥාවක්” බිහි නොවේ. අනිච්ච අනුපස්සනා කර තේරුම් ගත යුත්තේ ”පටිච්ච” වීම නවතා දැමීමටයි. පටිච්ච වීම යනු ප‍්‍රිය දේට ඇලීම හා අප‍්‍රිය දේට ගැටීම යන ගති දෙකයි. ”පියේහි විප්පයෝගෝ, අප්පියේහි සංපයෝගෝ” යන දෙකමත් පටිච්චවීම නිසා උරුම වන ඵල විපාකයෝයි. ප‍්‍රිය දේට අන්තවාදී ලෙස අලුණේ නැත්නම් අප‍්‍රිය දේ සමඟ ගැටුණේ නැත්නම් ”පටිච්ච” නොවේ. ”නිච්ච සංඥාවත් දුරු වේ. ඒ සඳහා, ”අනිච්ච” බව ප‍්‍රත්‍යක්ෂ කර අවබෝධ කරගත යුතුමයි. අනිච්චානුපස්සනාව යනු මේ අර්ථයයි. එසේ නම් විපස්සනා භාවනාවක්, අනුපස්සනා භාවනාවක් කර අවබෝධ කර ගැනීමට උත්සාහ ගත යුතු වන්නේ තම තමන්ගේම සිත්වල මෙතෙක් ක‍්‍රියාත්මක වෙමින් පැවති ගතියක් වූ ”නිච්ච සුඛ අත්ථ” සංඥාවන් ප‍්‍රහාණය කර ”අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ථ” යන යථා තත්ත්වය යථාභූත ඥාණයෙන් ප‍්‍රත්‍යක්ෂ කර ගැනීමටයි.

”සබ්බේ සංඛාරා අනිච්චාති
සබ්බේ සංඛාර දුක්ඛාති
සබ්බේ ධම්මා අනත්ථාති
යථා පඤ්ඤාය පස්සති
අත නිබ්බිංදති දුක්ඛෙ
ඒස මග්ගෝ විශුද්ධියා”

යන මේ විග‍්‍රහයෙන් ඉතාමත්ම පැහැදිළිව සරළව මේ නියත ධර්මතාවය විග‍්‍රහ කර පෙන්වා දී ඇත.

නියාම ධර්මයන් කාටත් පොදු, සර්ව සාධාරණ නිසා ”සංඛාර” අනිච්ච වේ. සංඛාර දුක්ඛ වේ. සංඛාර යනු (සං+ඛාර) රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන්, මෝහයෙන් එකතු කර හදාගත් සංඛත යන අර්ථයයි. මේ ආකාරයට රාග, ද්වේෂ, මෝහ ගති නිසා තමාම එකතු කර හදාගත් ඵලය සංඛතයි. සංඛත තමන් කැමති සේ පැවැත්විය නොහැකියි. තමන් කොතරම් කැමති වුණත් හිතින්ම එකතු කර හිතින්ම හදාගත් සංඛත තමන්ට කැමති සේ පවත්වා ගැනීම හෝ නවත්වා ගැනීම හෝ කළ නොහැකියි. ඒ බව ප‍්‍රත්‍යක්ෂ කර තමන්ම අවබෝධ කර විරාග අනුපස්සනා කිරීමෙන් රාග සංඥාව ප‍්‍රහාණය කිරීමත්, නිරෝධ අනුපස්සනා කිරීමෙන් සමුදය සංඥාව ප‍්‍රහාණය කිරීමත් පටිනිස්සග්ගානුපස්සනාව කිරීමෙන් උපාදානය කිරීමේ ක‍්‍රියාවලියෙන් වෙන්වී සබ්බූපදි පටිනිස්සග්ග කිරීමත් ධම්මානු පස්සනාව වැඞීමයි. සබ්බ – උපදි යනු තමන් සංසාර ගමනේදි සාරයි යනුවෙන් උපාදානය කරගත් සියලු ගති (රාග, ද්වේෂ, මෝහ) තමන් තුළම ක‍්‍රියාත්මකව පැවතීමයි. මේ ගති සියල්ලම තමා තුළම පැවතීම නිසා තමන්ට දුක් උරුම කර දේ. තමන්ව සංසාරයේ නැවත නැවතත් අනාථ තත්ත්වයටම පත්කරයි. මේ නිසා මේ කෙළෙස් ගති තුන තමන්ගේ ම චිත්තසංථානයෙන් උදුරා දමා සහමුළින්ම ඉවත්කර දමා නිදහස් වීම ”පටිනිස්සග්ග” කිරීමයි. ”පටිච්ච, න පට්ච්ච” යන තත්ත්වයට පත්කර ගැනීමෙන් මෙය සිදු කරගත හැකි වේ. ”ඛණ, ඛය, ඛීණා” යන පද තුනත් මෙතැනදි නිවැරදිවම විග‍්‍රහ කර තේරුම් ගත යුතු වේ.

ඛණ – ත‍්‍රිලක්ඛණ – ඛණ සම්පත්තියයි
ඛය – ආසවක්ඛය – රාගක්ඛය, ද්වේෂක්ඛය, මෝහක්ඛය, අනුසයක්ඛ්‍යය
ඛීණ – ඛීණං පුරාණං, බීණා ජාති, ඛීණාශ‍්‍රවයන්වහන්සේ

ඛණ, ඛය, ඛීණා යන පද තුනම අතීත වර්තමාන හා අනාගත කාලත‍්‍රය දක්වන එකම අර්ථයක් ඇති පදයකි. මේ පදයේ තේරුම ”සහමුළින්ම ගළවා ඉවත් කළ යුතු ගති” යන්නයි. සමුච්ෙඡ්දනප්ප‍්‍රහාණය ලෙසද මෙය අර්ථ ගැන්වේ. මේ ආකාරයට සමුච්ඡේදනප්ප‍්‍රහාණය කළ යුතු වෙන්නේ පෘථග්ජන පුද්ගලයකුගේම හිතේ ගබඩා වී පවතින රාග ගතිය, ද්වේෂ ගතිය හා මෝහ ගතිය යන ගති තුනම වේ. රාගක්ඛයෝ නිබ්බානං, ද්වේෂක්ඛයෝ නිබ්බානං, මෝහක්ඛයෝ නිබ්බානං යනුද මේ සත්‍යයි.

ආසවඛ්‍යය කිරීම සඳහා ඥාණයක් අවශ්‍ය වේ. ආසවඛ්‍යා ඥාණය යනු එයයි. ආසව කොටස් හතරක්ම විග‍්‍රහ කර ඇත. කාමාසව, භවාසව, දිට්ඨාසව, අවිජ්ජාසව එම ආසව වර්ග හතරයි. මේවා ගති හතරකි. කය රමණය කිරීමේ, ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමේ ආසාව, කැමැත්ත කාමාසව යනුවෙන් විග‍්‍රහ වේ. යම් යම් ”බවට” පත්වීමේ කැමැත්ත ධනවත් බව, කුලවත් බව, රූපවත් බව, නිලවත් බව, උගත් බව ආදී සියල්ල භවාසව නිසාම මතුවන ගතියකි. දිට්ඨාසව යනු මම යන, මගේ යන, අස්මිමානය නිසා මතුවන දෘෂ්ඨීන් වේ. ඒවා සිතේ පවතින ගතියි. අවිජ්ජාසව යනු ඇත්ත සත්‍යය දැක ගැනීමට නොහැකි වීමයි. සම්මතය විද බැලිය නොහැකි අවිද්‍යාසව නිසයි.

මේ ආසව සහමුළින්ම ගළවා ඉවත් කරන තුරාවටම පෘථග්ජන පුද්ගලයෙකුගේ ලෞකික සැප විඳීමේ බලාපොරොත්තුද තම චිත්තසංථානය තුළින්ම මතු වේ. නිරාමිස සැපය යනු නිරාසව සුවයම වේ. දුක් නැතිකම යන නිරාමිස සැපය කිනම් ආකාරද යන්න මෙවැනි පෘථග්ජන මිනිහෙකුට තේරුම් ගත නොහැකියි. පෘථග්ජන පුද්ගලයා සොයන්නේම ලෞකික වශයෙන්ම යම් වටිනා දෙයක්, සාරවත් දෙයක් ප‍්‍රිය මනාප දෙයක් එකතු කර උපාදානය කර ලබන්නා වූ තාවකාලික සැපයක්ම පමණි. මේ සැපය ආමිස සැපයකි. මේ සැපය ආසව සැපයකි. ලෞකිකත්වය තුළින්ම ලබාගත හැකි තාවකාලික එකකි. යමක් උපාදානය කර ගැනීමෙන් ලබන සැපයකි. ගිහියා හෝ පැවිද්දා හෝ යනුවෙන් වෙනසක්ද මෙහි නොවේ. හොඳ යහපත්, නිවැරදි පි‍්‍රිය ලෝකයක් තුළින් යම් සැපයක් බලාපොරොත්තු වේ නම් ඒ සියල්ලම ආමිස සැප මිස නිරාමිස සැප නොවේ. සෑම ආමිස සැපයක්ම උපාදානය කරගැනීමේ ප‍්‍රතිඵලය දුකක් උරුම වීමයි.

ධම්මානුධම්ම ප‍්‍රතිපදාවේ පිහිටා ධම්මානුපස්සනා කිරීම යනු අවබෝධයෙන්ම කරගත යුතු දෙයකි. යථාවබෝධයක්, සත්‍යාවබෝධයක් නැති තැනක, නැති කෙනකුට, ධම්මානුධම්මපස්නාවෙහි යෙදීම යන භාවනාව කරගත නොහැකි වේ.

තමන් ළඟ ඇති, තමන්ටම අයිති, තමන්ට පමණක්ම පාලනය කරගත හැකි තමන්ගේම ඇස, කන, නාසය, දිව, කය, මන යන ඉන්ද්‍රියයන් හය පාලනය කර ගැනීමට දරණ උත්සාහය නොගෙන බාහිර ලෝකයා හදන්නට, පාලනය කරන්නට තමන්ට ගැළපෙන පරිදි බාහිර ලෝකය පවත්වා ගන්නට උත්සාහ කිරීම නිසා සියලුම පෘථග්ජන මිනිසුන් දුක් විඳිති. විඳින තරමක් සියලුම ආකාර වූ දුක් විඳින්නේම කළයුතු දේ නොකර නොකළ යුතු දේ කිරීමට උත්සාහ දැරීමේ ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙසයි. මෙයට හොඳ උදාහරණයක් නම් රටේ පාලකයා, රජතුමා නුවර ඇවිදින විට පාරේ ඇති ගල් තමන්ගේ කකුලේ ඇණෙන නිසා මුළු රටේම පාරවල් කාපට් එලීමට නියෝග දෙනවා හා සමාන ක‍්‍රියාවකි. තමන්ගේ කකුලට සපත්තු දෙකක් දමා කකුලෙ ගල් ඇනීම වළක්වා ගන්නවා වෙනුවට කළ නොහැකි දෙයක් කිරීමට නියෝග කිරීමත් මේ ක‍්‍රියාව හා සමාන වේ. තමා ළඟම ඇති තමන්ගේම ගති තුනක් වෙනස් කර නොගෙන ලෝකයාගේ ගති වෙනස් කිරීමට උත්සාහ දැරීම අනුවණ ක‍්‍රියාවකි. ඒ අනුව සියලුම පෘථග්ජන ලෝකයා හදන්නේම තමන්ට ප‍්‍රිය මනාප වූ තමන්ගේ කැමැත්තට ගැළපෙන පරිද්දෙන් ලෝකයක් හදාගෙන එවන් ලෝකයක්ම පවත්වාගෙන යෑමටයි. දුක උරුම වන්නේම මේ ”නිච්ච” ලෝකයක් පවත්වන්නට යාම නිසාමයි. යම් කෙනකුට මේ සත්‍යය ධර්මතාවය මේ ධර්ම ඥාණය ලැබුණොත් එදාට තමන්ටම මේ ගති පවතින්නේ තමන් ළඟම බවත් මේ ගති වෙනස් කර ගත හැකි තමන්ටම බවත් දැක ගනී. මේ ගති වෙනස් කර ලෝකය දෙස උපේක්ඛා සිතින් බලන්නට පුරුදු පුහුණු වුවහොත් එතැන නිවනයි. එතැන නිදහසයි. මම කැමති ආකාරයට, මගේ කැමැත්ත හා මනාපය පරිද්දෙන් පවත්වන්නට හැකි ලෝකයක් නැති බවත් මම, මගේ හිත වෙනස් කර ගත යුතු බවත් දැක ගනී. මේ ලෝකයේ නියත ස්වභාවය, තමන්ගේ හිතේ මනාපයට රිස්සට කැමැත්තට ලෝකය පවත්වන්නට උත්සාහ දරණ තාක් කල් ලෝකයක් වෙනස් වී විපරිණාමයට පත් වී හිත දෙවැනි වේෂයකට පත් වී දුක්ම උරුම කර දීමයි.

මේ සත්‍යයවාබෝධ කර ගැනීම ”අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ථ” යන ත‍්‍රිලක්ඛණය යථාපරිදි අවබෝධ කරගැනීමයි. තමන්ගේම හිතේ හටගන්නා ”නිච්ච” සංඥාව ප‍්‍රහාණය කරගන්නා තුරුම අනිච්ච අනුපස්සනා කර අවබෝධ කරගත යුතුයි.

1. තමන්ගේ සිත යම් ප‍්‍රිය අරමුණකට බැඳීම නිසා කාමච්ඡන්දයක් උත්පාදනය වේ නම් කාමච්ඡන්දයෙන් සිත කිළිටි වේ නම් එම කාම අරමුණ කෙරෙහි වූ කැමැත්ත යථා පරිදි තේරුම් ගත යුතුයි.
2. කාමච්ඡන්දයක් නොඉපදුණොත් සිතේ මත්වීමක්, රත්වීමක් නොවන නිසා එවන් සිතක් පැවතීමත් තේරුම් ගත හැකි විය යුතුයි. මේ සිත් දෙකේම වෙනස වෙන්කොට දැකගත යුතුයි.
3. කාමච්ඡන්දය උපදින ආකාරයේ සිතක් නම් කාමච්ඡන්දය ප‍්‍රහාණය කිරීමෙන් සිත සමථයට පත්කර ගැනීමට හැකි බවත් තේරුම් ගත යුතුයි.
4. කාමච්ඡන්දය ප‍්‍රහාණය කළ සිතක ඉන්ද්‍රිය ධර්මයන් මිස ආයතන ලෙසින් ඒවා ක‍්‍රියාත්මක නොවෙන බවත් තේරුම් ගත හැකි විය යුතුයි.

සංඛාර සිත් ක‍්‍රියාත්මක වීමෙන් වැළකී සිට ක‍්‍රියා සිත් පමණක් ක‍්‍රියාත්මක කිරීමට දැන් පුරුදු පුහුණු විය යුතුයි. ව්‍යාපාදය, ථීනමිද්ධය, උද්ධච්චය, විචිකිච්චාව ආදී අනෙකුත් නීවරණ ධර්මයන් කෙරෙහිත් මේ ආකාරයෙන්ම පැවතිය යුතුයි.

මේ කායානුපස්සනාව වැඞීමයි. වේදනානුපස්සනාව වැඞීමයි. චිත්තානුපස්සනාව වැඞීමයි. සිත සමථයට පත් කර ගැනීිම කාය පස්සදිය මගින් චිත්ත පස්සදියට පත්වීමයි. මෙයම චේතෝ විමුක්තියට පත්වීමයි. මේ අනුව ධම්මානුපස්සනාව වැඞීම සඳහා සිත තුළම සුදුසු පරිසරයක් සකස් වේ. ඒ අනුව නිච්ච සංඥාව දුරු කිරීම සඳහා අනිච්චානු පස්සනාව වැඞීමත්, සුඛ සංඥාව ප‍්‍රහාණය කිරීම සඳහා දුක අනුපස්සනා කිරීමත්, අත්ථසංඥාව (අස්මිමානය) දුරු කිරීම සඳහා අනත්ථ අනුපස්සනා කිරීමත් යථාවබෝධයෙන්ම කළ යුතුයි. ඇහැට ප‍්‍රිය හෝ අප‍්‍රිය රූපයක් කෙරෙහි පටිච්ච වී ”සං උත්පාදනය” වේ නම් වහාම ඒ ක‍්‍රියාවේ වේගය සංසිඳවීම සඳහා ”රූපං අනිච්චා, දුක්ඛා, අනත්ථා” යනුවෙන් මෙනෙහි කර සමුදය බිහිවීම නවත්වා ක‍්‍රියාවේ වේගය නිරෝධ කර යුතුයි. නිරෝධ කිරීම (නිර්උදා) අනුත්පාද යන තේරුම වේ. එයම විඤ්ඤාණ ශක්තිය උත්පාදනය වීම නැවැත්වීම, නිරෝධ කිරීම යනුවෙන් අර්ථ දක්වා ඇත. ”උප්්පාදෝ දුක්ඛං අනුප්පාදෝ සුඛං” අනුප්පාදය යනු නිරෝධයම වේ.

ඇස, කන, නාසය, දිව, කය, මන යන තමන්ගේ ඉන්ද්‍රියයන් හය බාහිර රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, පහස හා මතක සටහන් සමඟින් බැඳීම, ඇලීම, ගැටීම, පටළැවීම ක‍්‍රියාත්මක වන ආකාරය දැන් තමන්ටම පැහැදිළි ලෙසම දැන හඳුනා ගැනීමට හැකියාව ලැබේ. ”පජානාති” යනු මේ දැන හඳුනා ගැනීමේ හැකියාව විග‍්‍රහ කිරීම සඳහා යොදා ගත් පදයයි.

”පුනචපරං භික්ඛවේ භික්ඛු ධම්මේසු ධම්මානුපස්සී විහරති ජසු අජ්ඣත්තික බාහිරේසු ආයතනේසු…. චක්ඛුංච පජානාති, රූපේච පජානාති. යංච තදුහයං පටිච්ච උප්පජ්ජති සංයෝජනං තංච පජානාති.”

”පජානාති” යන උසස් මට්ටමේ දැනුම ඇත්තේ සතිපට්ඨානය පුරුදු වූ සතියෙන් කටයුතු කරන කෙනෙකුට පමණි. මෙය හේතුඵල ධර්මයට බහා ගළපා බලා කටයුතු කිරීමයි.

”යථාච අනුප්පන්නස්ස සංයෝජනස්ස උප්පාදෝ හෝති තඤ්ච පජානාති” ”යථාච පහීනස්ස සංයෝජනස්ස ආයතිං අනුප්පාදෝ හෝති තඤච පජානාති”

අනුප්පන්නස්ස යනු ක‍්‍රියාවේ වේගයෙන් ශක්තියක් ඉපදීම නැවැත්වූවා යනුයි. ”සංයෝජන උප්පාදෝ හෝති.” දැන් සංයෝජන උප්පාද වන ශක්තියත් අහෝසි වේ යන අර්ථයයි. ඒ අනුව ක‍්‍රියාවේ වේගය සංසිඳීමෙන්, අනුප්පාද වීමෙන් සහමුළින්ම ප‍්‍රහාණය වීමෙන් සංයෝජන දුරු වේ. අනුසය ඛය වේ.

මේ ආකාරයට ඉන්ද්‍රියයන් සංවර කර ගැනීමෙන් ක‍්‍රියාවේ වේගය පාලනය කර ගැනීමෙන් සතර සතිපට්ඨානයෙහි පිහිටා ක‍්‍රියා කිරීමට දිගින් දිගටම සිත පුරුදු කර ගැනීමෙන් අනිච්ච දුක්ඛ අනත්ථ අනුපස්සනා කිරීමෙන් නිච්ච සුඛ අත්ථ සංඥා ප‍්‍රහාණය කිරීමෙන් ක‍්‍රමානුකූලව සත්ත බොජ්ජංග සම්පූර්ණ වීමට ආරම්භ වේ. මෙතැනදී සිදු වන්නේ රාග, ද්වේෂ, මෝහ යන කිළිටි ශක්ති උත්පාදනය වීම අනුප්පාද තත්ත්වයට පත්වීමයි. සත්ත බොජ්ජංග සම්පූර්ණ වීම යනු යම් කිසි දෙයක් එකතු කර ගැනීමක් නම් නොවේ. තමා තුළම මෙතෙක් ගබඩා කරගෙන තිබූ ශක්ති විශේෂයක් මත්වීමේ ශක්ති විශේෂයක් ක‍්‍රමයෙන් හත් අවස්ථාවකදී ප‍්‍රහාණය කර අනුප්පාද තත්ත්වයටම සිත පත් කර ගැනීමකි. මේ ප‍්‍රහාණය කිරීම අවබෝධයෙන්ම සිදුවන්නකි.

මේ ආකාරයට දිගින් දිගටම සතර සතිපට්ඨානයේ පිහිටා ක‍්‍රියා කිරීම මගින් විශේෂයෙන් ධම්මානුපස්සනාව යථා පරිදි තේරුම් ගෙන,

1. අනිච්චානුපස්සී අස්ස සිස්සාමීති සික්ඛති
අනිච්චානුපස්සී පස්ස සිස්සාමීති සික්ඛති
2. විරාගානුපස්සී අස්ස සිස්සාමීති සික්ඛති
විරාගානුපස්සී පස්ස සිස්සාමීති සික්ඛති
3. නිරෝධානුුපස්සී අස්ස සිස්සාමීති සික්ඛති
නිරෝධානුපස්සී පස්ස සිස්සාමීති සික්ඛති
4. පටිනිස්සග්ගානුපස්සී අස්ස සිස්සාමීති සික්ඛති
පටිනිස්සග්ගානුපස්සී පස්ස සිස්සාමීති සික්ඛති

යන භාවනා කර්මස්ථානයන් යථාවබෝධයෙන්ම බහුලවම භාවිතකර නිච්ච සුඛ අත්ථ සංඥාවන් හතර වරකදීම ප‍්‍රහාණය කර යුතුයි. මේ සතර අවස්ථාවන්හි සතර මඟ සතර ඵලයන් සම්පූර්ණ වේ. සත්තිස් බෝධිපාක්ෂික ධර්මයන්ම සම්පූර්ණ වන්නේ සතර සතිපට්ඨාන භාවනාව දිගටම ප‍්‍රායෝගිකවම කිරීමෙන් මිස වෙනත් කිසිම ආකාරයකින් නොවන බවත් තේරුම් ගත යුතුයි.

ජීවත් වීමේදී ජීවිතයක් පවත්වාගෙන යෑමට දරණ උත්සාහයන් නිසා ලබන එකම ප‍්‍රතිඵලය දුක් විඳින්නට සිදුවීම බව හේතු සහිතවම යථා පරිදිම වැටහුණු විට මේ ජීවත් වීමෙන්ද ගැළවීමේ අවශ්‍යතාවයක් තමාටම ඇති වේ. මේ පැවැත්ම අපැවැත්මක් බවට පත්කර ගැනීම සඳහා ක‍්‍රමයක් සෙවීමට උත්සුක වේ. මෙය කළකිරීමක් නොවෙයි. අවබෝධයකි. කළකිරීමෙන් ඇති වන්නෙ ද්වේෂයකි. සැනසීමක් ලබා ගත යුත්තේ අවබෝධයෙනි. දුක්ඛ අරිය සත්‍යය, සමුදය අරිය සත්‍යය, නිරෝධ අරිය සත්‍යය නිරෝධ ගාමී මාර්ග අරිය සත්‍යය යන චතුරාර්ය සත්‍යයන් මේ පැවැත්ම තුළින්ම තමන්ම යථාපරිදිම අවබෝධ කරගත යුතු දේ මිස කළකිරීමෙන් ලබාගත හැකි දේ නොවෙයි.

මේ අනුව සතර සතිපට්ඨාන භාවනාව පුරුදු කරගැනීමත් සමඟම හේතුඵල ධර්මයට බහා ගළපා බලා සතියෙන් යුතුව සතියෙහි පිහිටා කටයුතු කරන්නට පුරුදු පුහුණු වීමත් සමඟම හිතට, හැඟීමට වහල් වී සැප හඹා යමින් මෙතෙක් කාලයක් ප‍්‍රිය දේට ඇළීමෙන් හා අප‍්‍රිය දේට ගැටීමෙන් ක‍්‍රියා කිරීමෙන් උපාදානය කරගත් විඤ්ඤාණය ශක්තිය දැක උපේක්ඛා සිතින් ඉවසා විමසා ක‍්‍රියාකර විඤ්ඤාණ ශක්තිය අනුත්පාදෝ යන තත්ත්වයට පත්කර ගැනීමේ හැකියාව ලැබේ. හේතුවකින් තොරව ඵලයක් උරුම නොවන බවත් හේතුවක් කොතරම්ම ප‍්‍රිය මනාප වුවද ඉන් උරුම වන ඵලය අයහපත් නම් ඒ ඵලය තමන්ටම දුක උරුම කර දෙන බවත් හේතුව මොනතරම් අප‍්‍රිය වුවද අමාරු වුවද ඉන් උරුම වන ඵලය යහපත් නම් ඒ ඵලය තමන්ට සැප උරුම කර දෙන බවත් දැන් යථාපරිදි තමන්ටම අවබෝධ කරගන්නටත් හැකියාව ලැබේ.

තමන්ටම පීඩාවක් නොවන ආකාරයට තමන්ටම පළිබෝධයක් නොවන ආකාරයට තමන්ගේම ජීවිතය පරිහරණය කළයුතු බව දැන් ඒ පුද්ගලයාම අවබෝධ කරගනී. මේ ලෝක ධාතුවේ ජීවිත පවත්වන වෙනත් කිසිම කෙනෙකුට හෝ තවත් බාහිර පුද්ගලයෙකුට හෝ මේ නිවන ප‍්‍රායෝගිකවම තමන්ටම අත්පත් කර දිය නොහැකි බවත්් දැන් අවබෝධ වේ. බුදුපියාණන්වහන්සේ බුද්ධ ධර්මය දේශණා කර වදාළේ මිනිසුන්ට හිතන්නට ඉගැන්වීම සඳහායි. යෝනිසෝමනසිකාරයෙන් කටයුතු කිරීමට මිනිසුන්ට මග පෙන්වා දීම සඳහායි.

පුද්ගලයෙකුට කේන්ති යෑම, තරහා යෑම, රෞද්‍ර වීම යනු එම පුද්ගලයා අසරණ වීමකි. එනම් ඔහු විසින් දැරූ මතය කඩා වැටීම ඔහුට දරා ගැනීමට නොහැකි වීම නිසා කෑ මොර දීමට, බැණීමට පෙළඹී තමන්ගේ වේදනාව පිට කර සැනසීමට උත්සාහ දරයි. යථාවබෝධයෙන් ක‍්‍රියා කරන කෙනෙකු දැන් එසේ තරහින්, වේදනාවෙන් කෑ මොර දෙන කෙනෙකුගේ ක‍්‍රියාව කෙරෙහි ප‍්‍රතික‍්‍රියාවක් නොදක්වයි. ”අජ්ඣත්තවා බහිද්ධාවා කායේ කායානුපස්සි විහරති” යනුවෙන් පෙන්වා දුන්නේ මෙයයි.

පෘථග්ජන පුද්ගලයාය යනු සිත දූෂණය වූ නරක ගති ඇත්තෙකි. රාග ගති, ද්වේෂ ගති, මෝහ ගති ලෙස හඳුන්වන නරක ගතිගුණ තමන් තුළ ඇති බව හෝ පෘථග්ජන පුද්ගලයා නොදනී. මේ බව නොදන්නා කම නිසා නරක දේ පරිහරණය කර ඔහුගේම සිත දූෂණය කර ගැනීම නිසා නැවත නැවතත් මෝහයෙන් මනස මුවහ කර ගැනීම තමන් විසින්ම කර ගනී. මේ තමන් තමන්ටම කර ගන්නා අපරාධයක් විනාශයක් බව තමන්ටම නොපෙනී යයි. මෙසේ තමන් විසින් කරන, කරන, හිතන නරක දේ නිසා ඔහුටම උරුම වන, අයිති වන, විඳින්නට සිදුවන මෙවැනි අයහපත් ඵල විපාකයන් ගැන ඔහුම දැක ගත්තොත් කිසිම දවසක මෙවැනි නරක ගති කිසි විටෙකත් ඔහු විසින් ඇසුරු නොකරනු ඇත. නමුත් බුදුපියාණන්වහන්සේ දේශණා කර වදාළ ධර්මය අසා දැන ගැනීමෙන් තමන්ම විඳින, විඳවන දුක නොපෙණෙන්නට හේතු වූ කාරණය අවබෝධ කරගත හැකි වේ. අවිiාව බිහිවන ආකාරයද වටහා ගත හැකි වේ.

ද්වේෂයෙන්, වෛරයෙන් කෑ ගැසීමේ ක‍්‍රියාව නිසාත් යම් පුද්ගලයෙකුට වින්දනයක් ලැබිය හැකි වේ. තමන්ගේ සිත තුළ පුපුරමින් තිබූ ද්වේෂයෙන් මත් වූ ශක්තිය දැන් ඔහු විසින් මොහොතකට පිට කිරීමෙන් යම් සහනයක් ලබා ගනී. ධර්මාවබෝධය ලැබූ සතර සතිපට්ඨානයෙන් ක‍්‍රියා කිරීමට සිත සකස් කරගත් පුද්ගලයන් ලෙස මෙවැනි අයට අනුකම්පා කළ යුතු වේ. ඒවාට පටළැවීම හෝ රාගයෙන් ක‍්‍රියා කරන පුද්ගලයින්ට ඇලීම නුසුදුසු වේ. මේ අන්ත දෙකමත් ”අනිච්චයි, දුක්ඛයි, අනත්ථයි” යනුවෙන් නිතරම යථාවබෝධයෙන්ම මෙනෙහි කිරීමට පුරුදු විය යුතුයි. මේ සතර සතිපට්ඨානයෙහි පිහිටීම නිසා සත්ත බොජ්ජංගයන්ම වැඩෙන ආකාරයයි.

බාහිර ලෝකයෙන් හෝ තම චිත්තසංථානය තුළින්ම හෝ මතු වී එන සියලුම අරමුණු (ආරම්මණයන්) දෙස ඉතාමත්ම විමසිල්ලෙන් බලා සිට ඒවා ක‍්‍රියාත්මක වීමට පෙර ඒවා තෝරා බේරා ඒ ඒ අවස්ථාවේදී තමන් හමුවට පැමිණෙන ලෝභ, ද්වේෂ, මෝහ යන අකුසල ධර්මයන්ට අදාළ වූ අරමුණු නම් ඒවා වෙන් කොට දැකගෙන ඒ ඒ මොහොතේම ඒවා ප‍්‍රහාණය කිරීමට පුරුදු විය යුතුයි. කල් දැමීමක් කිසි විටකත් නොකළ යුතු වේ. හිතට වහල් වී අරමුණු කෙතරම් ප‍්‍රිය වුවත් ඊට ඇලී ඉන්ද්‍රීයයන් පිනවීමද නොකළ යුතුයි. අරමුණු කොතරම් අප‍්‍රිය වුවද ඊට ගැටී ඉන්ද්‍රීයයන් පිනවීම නොකළ යුතු වේ. මානයෙන්, මමත්වයෙන් කටයුතු කිරීමද නොකළ යුතු වේ. මෙතැනදී ඉක්මන් වීමෙන් සිත කම්පනයට බයට පත් වුණොත් වේදනාවට චලනයට පත් වුණොත් නොඉවසිල්ලක් සිතටම ඇති වී අරමුණ ක‍්‍රියාත්මක වීමට පටන් ගනී. මුළු දවස පුරාම ඒ ඒ මොහොතේදීම ඉවසා විමසා කටයුතු කිරීමටත් මොහොතක් හෝ ප‍්‍රමාද නොකර ආරම්මණයක් සිතට අරමුණු වූ වහාම මැන, පෙරා, තෝරා, බේරා, භාවිත කළ යුතු දේ භාවිත කිරීමටත් (ආන) භාවිත නොකළ යුතු දේ බැහැර කිරීමටත් (පාන) පුරුදු විය යුතුයි.

මේ ක‍්‍රියාවලිය ඉතාමත් සියුම් ක‍්‍රියාවලියකි. ඒ ඒ අවස්ථාවේදීම ක‍්‍රියාත්මක නොවුන හොත් පසුවට කල් දැමීම අනාථ වීමකි. විසුරුණු අවිවේකී සිතකින් කිසි විටෙකත් ඉහත විස්තර වූ ක‍්‍රියාවලියට අනුගතව ක‍්‍රියා කළ නොහැක. මේ සඳහා තමාගේ සිත මනාකොට පුරුදු පුහුණු කරගත යුතුයි. සතර සතිපට්ඨානයෙහිම පිහිටා කටයුතු කිරීමට තමන්ගේම සිත තමන්ම පුරුදු පුහුණු කර පදම් කරගත් පසුව ඒ ධර්මතාවය, ඒ යථාවබෝධය, ඒ සත්‍යවබෝධය කිසිවෙකුට හෝ මන ආකාරයේ සුන්දර දේකින් හෝ කර්කශ දේකින් හෝ වික්සෝපයට පත් කරවීමටත් නොහැකි වේ. උද්ධච්චයට පත් කරවීමටද නොහැකිය. මේ ”උද්ධච්ච විග්ගහිත මානසං” යන ක‍්‍රියාවලියයි.

හැම පෘථග්ජන පුද්ගලයෙක් තුළම මේ සංසාර ගමන පවත්වා ගැනීමට අවශ්‍ය කාන්දම් ශක්තියක් උත්පාදනය කර ගන්නා විශේෂ බලයක් ඇත. රූප කාම, ශබ්ද කාම, ගන්ධ කාම, රස කාම, පොට්ඨබ්බ කාම, ධම්ම කාම යනුවෙන් ධර්මයේ නම් කරන මේ කාම ගුණයන් තමන්ගේම ඇස, කන, නාසය, දිව, කය, මන යන ඉන්ද්‍රියයන්ට ස්පර්ශ වීම මේ කාම ධාතුවේ විශේෂ ශක්තියක් ඉපදවීමට නියත වූ හේතුව වේ. අපගේ චිත්තසංථානයේම තැන්පත් වී ගබඩා වී පවතින මේ කාම ගුණයන්ගේ ශක්තිය සිත තුළම අවධි වීමෙන් ප‍්‍රිය දේට ඇලීම සිදු වේ. පටිච්ච වීමද සිදු වේ. මේ කාම ගුණයන්ගේ ශක්තිය අවධි වුණොත් ඒ ශක්තියට යට නොවී සිටින්නට පෘථග්ජන පුද්ගලයෙකුට නොහැකි වේ. ඊට හේතුව මත ්වීමයි. සියලුම පීඩාවන් විඳීමට, සියලුම පලිබෝධයන් උරුම වීමට, දුක් විඳීමට මේ කාම ගුණයන් තම තමන්ගේම චිත්තසංථානය තුළම ගබඩා වී පැවතීම හේතුවෙන් මේ කාම ගුණයන්ගේ රස බැලීමට විඤ්ඤාණය නිතරම සැදී පැහැදී සිටී. මේ කාම ගුණයන්, විඤ්ඤාණයට ආහාර සපයා දීම කරනු ලැබේ. පස්ස ආහාර, සංචේතනා ආහාර, කබලිංකාර ආහාර, විඤ්ඤාණ ආහාර කොටස් හතරම උත්පාදනය කර බැඳීම සිදු වන්නේ විඤ්ඤාණයට ආහාර සපයා දීම සඳහායි. අරහත් තත්ත්වයට පත්වූ කෙනෙක් මේ කාම ගුණයන් වල රහ නොබලයි. රහ බැලීමෙන් වෙන් වී, රස අත්හැර, සහමුළින්ම රහ බැලීම අත්හල නිසා කාම තණ්හා, භව තණ්හා, විභව තණ්හා කිසිවක් සිතේ උත්පාදනය නෙවේ. ඒ නිසා පංචස්කන්ධයම උපාදානය කර නොගනී. අතීතයේ උපාදානය කර පරිහරණය කරමින් සිටි පංචස්කන්ධයම අත්හැර නිදහස් වීමත් අලුතින් පංචස්කන්ධය උපාදානය කර නොගැනීමත් පංචඋපාදානස්කන්ධයම උපාදානය කරගැනීමේ ක‍්‍රමවේදය සිතින්ම බැහැර කර නිදහස් වීමත් නිවන් දැක ගැනීම වේ.

බුදුපියාණන්වහන්සේ සතර සතිපට්ඨාන භාවනාව දේශණා කර පෙන්වා දීමෙන් අපට වැදගත්ම පණිවිඩයක් ලබා දුන්හ. මේ නිවැරදි පණිවුඩය පළමුවෙන්ම පැහැදිළිවත්, සරළවත් තමන්ම යථා පරිදි අවබෝධ කරගත යුතුයි. ඒ පණිවුඩය දැන, අසා, භාරගෙන නිහඩවම සිටිය යුතු නොවේ. ඒ පණිවුඩයට අනුව තම තමන්ගේ පැවැත්ම සංවිධානය කර ගැනීම තමන් දුකින් මිදීමටත් සැපයට ළං වීමටත් හේතු වේ. මේ පණිවුඩයෙන් පෙන්වා වදාළ අනුගමනය කළයුතු ප‍්‍රතිපදා මාර්ගයේ කිසිම ආකාරයක සැපයක් බලාපොරොත්තුවක් පිළිබඳව දක්වා නැත. කළ යුත්තේ දුක් දෙන දේ, දුක් දෙන්නට හේතුවන දේ අස් කිරීම පමණි. තමන් කළයුතු දේ කළ යුතුයි. නමුත් ඒ ක‍්‍රියාව කිරීම නිසා කිසිම ආකාරයක ප‍්‍රතිලාභයක් තමන්් බලාපොරොත්තු නොවිය යුතුයි. ප‍්‍රතිලාභයක් තමන් ආපසු බලාපොරොත්තු වේ නම් දුකට මුල් වන හේතුවත් එයම වේ.

සමුදය ධර්ම යන පදයේ අර්ථය හොඳින්ම අවබෝධ කරගත යුතු වේ. සං+උදය එනම් සමුදය බිහි කිරිම නිසා අපගේ ජීවිත කිළිටි වීම සිදු වේ. රාග ගතිය, ද්වේෂ ගතිය, මෝහ ගතිය නැවත නැවතත් සිතක් තුළින් උත්පාදනය වීම වන්නේ සමුදය හේතු කොට ගෙන වේ. විඤ්ඤාණයට මේ පැවැත්ම තමන්ට රිසි පරිදි, කැමති පරිදි දිගටම පවත්වා ගතහැකි වන්නේ මේ සමුදය ධර්ම උත්පාදනය කර ගන්නා නිසාමයි. සමුදය ධර්ම ක‍්‍රියාත්මක වන තුරාවට කෙනෙකුගේ චිත්තසංථානය කිළිටි වන නිසා කම්සැප බලාපොරොත්තු වේ. පව්කම් කරයි. අවිද්‍යාවෙන් මෝහයෙන් බොහෝමයක් අකටයුතු දේ කරයි. නොකළයුතු දේ කරයි. ඉන් දුක් විඳී.

”නිරෝධ කිරීම” යනු නිර්උදා යන අර්ථයයි. සමුදය වීම නැවැත්වීම නිරෝධ කිරීමයි. නිරෝධ යන්නට අනුප්පාදෝ යන අර්ථයද භාවිතා වේ. එසේ නම් සමුදය උත්පාදෝ – නිරෝධය අනුත්පාදෝ, සමුදය උප්පජ්ජති – නිරෝධ අනුප්පාදෝ (අජාති), උප්පාදෝ සංඛාරං යනුවෙන් ධර්ම විග‍්‍රහයේ පෙන්වූයේ සමුදය නිසා ඇතිවන ප‍්‍රතිවිපාකයි. සමුදය නිරෝධ කිරීමෙන් අනුප්පාදෝ යන තත්ත්වයට පත්වූ විට නිදහසයි. නිවනයි.

”අනුප්පාදෝ සුඛං, අනුප්පාදෝ ඛේමං, අනුප්පාදෝ නිරාමිසං, අනුප්පාදෝ නිබ්බානං” නිවන යන නිදහස් තත්ත්වයට පත් වීමට නිරෝධගාමී ප‍්‍රතිපදාව දිගින් දිගටම අනුගමනය කර සමුදය නිරෝධ කිරීමට පුරුදු පුහුණු වීම කළ යුතුම වේ.

අපි මෙතෙක් කාලයක් සංසාරේ හිතන්නට පුරුදු වී සිටිය සම්මත ක‍්‍රමයක් අපි ළඟ තිබුණි. මෙය සිතිය යුතු නිවැරදි ක‍්‍රමය නොවෙයි. වැරදි ආකාරයට සිතූ නිසා ඒ අනුව ක‍්‍රියාකළ නිසා අපි දුක් විඳ ඒවා විඳිමින් ඒවාම උරුම උරුම කර ගතිමු. මෙතෙක් කාලයක් සිතූ වැරදි ක‍්‍රමය දැන් අපිම වෙනස් කර ගත යුතු බව යථාපරිදි අවබෝධ කරගැනීමත් කළ යුතු වේ. අළුත් ක‍්‍රමයට සිතා ක‍්‍රියා කිරීමට පුරුදුවීම සතර සතිපට්ඨානයෙහි පිහිටා කටයුතු කිරීමයි. තමන්ගේම සිත අන්තගාමී ලෙසින් ප‍්‍රිය දේට ඇලේ නම්, අප‍්‍රිය දේට ගැටේ නම්, තරහා ගනී නම්, මානයෙන් මුළාවෙන් ක‍්‍රියා කරයි නම් ඒ මෙතෙක් සංසාර ගමනට උපකාර වූ වැරදි සිතිුවිලි පැවැත්වූ පෘථග්ජන ක‍්‍රමවේදයයි. දැන් කොතරම් ප‍්‍රිය වුණත් නොඇලේ. කොතරම් අප‍්‍රිය වුණත් නොගැටේ. මෝහයෙන් මානයෙන් මුළා නොවේ. උපේක්ඛා සිතින් ඉවසා විමසා සැනසීම ලබයි. නිවන් දැකීම යනු මෙම අත්දැකීමයි.

අපි අපේම අතීත හැසීරීම් රටාව දෙස කල්පනාවෙන් විමසා බලමු. මම ඇසින් බැලුවේ, කනිින් ඇසුවේ, නාසයෙන් ආග‍්‍රාහණය කළේ, දිවෙන් රස වින්දේ, කයෙන් ස්පර්ශ කළේ, මනසින් සිහින මැව්වේ, සිතිවිලි දිගේ රවුම් ගැහුවේ මට අවශ්‍ය වන නිසා නොවේ. ජීවිතය පවත්වා ගැනීමට විඤ්ඤාණයට අවශ්‍ය වූ නිසයි. ජීවිතය පවත්වා ගෙන යාම සඳහා මේ කාම ධර්මයන් නියත වශයෙන්ම උපකාර වන නිසා අප හැම කෙනෙක්ම ප‍්‍රිය දේට ඇලීමටත්, අප‍්‍රිය දේට ගැටීමටත් මේ දෙක අතරේ මුලා වීමටත් විය. මේ කාන්දම් ශක්තියකි. විඤ්ඤාණ ශක්තියකි. මේ ශරීර කූඩුව තුළම මෙම ශක්තිය පවත්වා ගෙන යනු ලබයි. මේ ශක්තිය ”කායේ කායානුපස්සනාවෙන්” සංසිඳවා ගත යුතු වේ. ජීවත් වීම සඳහා කරන, කියන, හිතන හැම දෙයක්ම දුකකුත් උත්පාදනය කර දෙනු ලැබේ. ජීවත් වීමට බලාපොරොත්තුවක් ඇති නිසාත් බලාපොරොත්තුව ඒ ආකාරයෙන්ම ඉටු නොවූ නිසාත් දුක උරුම වේ.

ඇස, කන, නාසය, දිව, කය හා මන පිනවීමේ ආශාව කය රමණය කිරීමේ ආශාවයි. මිනිසා යන සත්ත්වයාට හැර වෙනත් කිසිම සත්ත්වයකු මේ ක‍්‍රියා හයට ඇලීම නිසා දුක් විඳීම නොකරයි. කාමයට යටත්වීම කාමය පළිබෝධයක් වීම කැමති වූ දේ නොලැබීම හා කැමති වූ දේ ඒ ආකාරයෙන්ම පවත්වා ගැනීමට නොහැකි වීම කියන සියලුම දේ දුක් විඳවීමට මූලික හේතුන් වේ. බොහෝම මිනිසුන්ට ජීවිතය එපා වීමට සියදිවි නසා ගැනීමට හේතුව මේ දුක ඉවසා දරා ගැනීමට නොහැකි වීමයි. මිනිසා හැර වෙනත් කිසිම සත්ත්වයෙකු සියදිවි හානි කර නොගනී. මිනිසාට ඇති ශක්තිය වෙනත් කිසිම දෙවියෙකුවත් ලබා නැත. කාමය නිසාම ජීවත්වන කාමය නිසාම ජීවත්වීම එපා වෙන එකම සත්ත්වයාත් මිනිසායි.

ත‍්‍රිපිටකගත බුද්ධ දේශණාවේ මජ්ක්‍ධිම නිකායේ සඳහන් සතර සතිපට්ඨාන සූත‍්‍රයේත් ආනාපාන සති සූත‍්‍රයේත් ගිරිමානන්ද සූත‍්‍රයේත් දීඝනිකායේ සඳහන් මහා සතර සතිපට්ඨාන සංයුක්තය පුරාමත් පටිසම්භිදා මග්ගප‍්‍රකරණයේ සඳහන් වන සතිපට්ඨාන විග‍්‍රහයේත් විවිධාකාරයෙන් විග‍්‍රහකර පෙන්වා වදාළ සතර සතිපට්ඨාන භාවනා ක‍්‍රමය නිසි අවබෝධයකින් යුතුවම ප‍්‍රායෝගිකවම තමන්ම භාවිතා කළ යුතු භාවනා ක‍්‍රමයකි. නිවන් මඟඵල අවබෝධය සඳහා උපකාර වන සතර සතිපට්ඨාන භාවනාව වැඞීමේ නිවැරදි ක‍්‍රමය බොහෝ දෙනෙකු භාවනා කරනු ලබන්නේ ධ්‍යාන ලබාගැනීමේ ඒකායන බලාපොරොත්තුවකිනි. මඟඵල අවබෝධ කර ගැනීමේ අදහසින් නොවේ. එදා ගෝතම බුදුපියාණන්වහන්සේ සතර සතිපට්ඨාන භාවනා ක‍්‍රමය ලෝකයාට අනුදැන දේශණා කර වදාළේ ලෞකික වශයෙන් යමක් ලබාගැනීමේ අරමුණින් නොවේ. කෙළෙස් ප‍්‍රහාණය කර චිත්තසංථානය පිරිසිදුකර ගැනීමේ ක‍්‍රමවේදයක් ලෙසයි. දිර්ඝ සංසාර ගමනේදී කවදා හෝ කොතැනක දී හෝ තමන්ම එකතු කර අදටත් පරිහරණය කරනු ලබන අයහපත් ගති පුරුදු කිහිපයක් භාවිතයෙන් අතහැරීමටත් යහපත් ගති පුරුදු ඒ වෙනුවට භාවිතයට පරිහරණයට ගැනීමටත් ක‍්‍රමවේදයන් කිහිපයක්ම මේ මහා සතරසතිපට්ඨාන සූත‍්‍රයේදී පෙන්වා වදාරා ඇත.

මිනිසෙකු සතුව පවතින විපස්සනා ඥාණයම මතුකර සිත පිරිසිදු කර ගැනීමෙන් මාර්ගය කියා දී මිනිසා සතු සිතීමේ හැකියාව යෝනිසෝමනසිකරණීය ශක්තියම විපස්සනා ගුණය ලෙසින්ම ඉස්මතු කර භාවිතා කිරීමට ඒ ඒ පුද්ගලයාටම මඟ පෙන්වා දීම බුද්ධ ධර්ම මාර්ගයයි. තම තමන්ගේ සිත කිළිටි වූ තත්ත්වයෙන් ක‍්‍රියාත්මක වන තුරාවට තමන් දුක් විඳින බවත් සැප සොයා, සැප හඹා යන බවත් තණ්හාවෙන් අවිද්‍යාවෙන් තමන් ක‍්‍රියාත්මක වන බවත් දැන ගන්නට හෝ දැක ගන්නට හෝ තමන්ටම නොහැකි වන බවත් මිනිසුන්ට පෙන්වා දුන්නේ බුද්ධ ධර්මයෙන්ම පමණි. ඒ ඒ පුද්ගලයාටම වෙන වෙනම පෞද්ගලිකවම තම තමන්ගේම චිත්තසංථානයේ ගබඩා වී පවතින කෙළෙස් ගති පුරුදු ප‍්‍රහාණය කර ගැනීමට සමුච්ඡෙද දුන් එකම ධර්මය බුද්ධ ධර්මයයි. වශයෙන්ම ඉවත්කර මුලින් උදුරා දමන්නට මඟ කියා

මනසක් සහිතව උපත ලත් මිනිසෙකුට අනුගමනය කළ හැකි ආකාරයෙන් තම මනස මෙහෙයවා ඉවසා විමසා බලා ඇත්ත ඇති සැටියෙන් දැක ගන්නට යථා පරිදි දැක ගත් නිවැරදි මාර්ගය අනුගමනය කර දුකින් නිදහස් වන්නටත් මඟ පෙන්වූ එකම දහම බුදු දහමයි. කිසිම ආගමකින් මෙවැනි පරම පවිත‍්‍ර මඟ පෙන්වීමක් පෙන්වා දී නැත. මේ නිසා බුදු දහම යථාවාදී තථාකාරී තථාවාදී යථාකාරී ධර්මයකි.

කාය, වේදනා, චිත්ත, ධම්ම යනු තමන්ගේම සිත තුළම ක‍්‍රියාත්මක වන අවස්ථා හතරකි. මේ අවස්ථා හතරම සිත තුළ ක‍්‍රියාත්මක වීමට මුල් වූ නිදාන වූ එකම හේතුව ප‍්‍රිය අප‍්‍රිය යන ගති දෙකක් හිතේම උප්පත්තිය ලැබීම හා ක‍්‍රියාත්මක වීමයි. කැමැත්ත, අකැමැත්ත, මනාප බව, අමනාප බව, මිහිරි බව, අමිහිරි බව යන දෙපැත්තට, දෙකෙළවර නිසාම දුක, සැප යන අන්ත දෙක සිතේ බිහි වේ. ලාභ අලාභ, යස අයස, නින්දා ප‍්‍රසංසා යන අෂ්ටලෝක ධර්මයට අදාළ සියලු දේම සිතක මතුවන දේවල් වේ. සිතක ක‍්‍රියාත්මක වන ගති පුරුදු මේ අන්ත දෙක අතර දෝලනය වන බව වටහා ගත යුතුයි. විඤ්ඤාණය දිගින් දිගටම ජීවත් කරවීම සඳහා ආහාර සපයන්නේ මේ ගති පුරුදු වල දෙඅන්තයෙන්මයි. ”උභෝ අන්තෝ අනුපගම්ම මජ්ජිමා ප‍්‍රතිපදා භගවතේන අභිසම්බුද්ධා” යනු උපේක්ඛා සිතකින් මේ අන්ත දෙකටම නොවැටී මත් නොවී, මිදී නිදහස් වීමයි. මෙවන් උපේක්ඛා සිතත් පැතිර වීමටත්, පවත්වාගෙන යාමටත් පුරුදු පුහුණු විය යුතුයි. සතර සතිපට්ඨානයෙහි පිහිටා උපේක්ඛා සිතකින් ක‍්‍රියාකර ප‍්‍රිය අප‍්‍රිය අන්ත දෙකටම නොඇලී, නොගැටී, ඉවසා විමසා කටයුතු කිරීම නිවනට නිදහසට මාර්ගයයි.

”ලෝකය හොඳයි ලෝකය නරකයි” යනුවෙන් ප‍්‍රිය, අප‍්‍රිය යන අන්ත දෙක තෝරන ගති පුරුද්දක් සිතක පවතී නම් ඒ ගති පුරුද්ද සිතින් ඉවත් කරගන්නා තුරුම ඒ පුද්ගලයා සතර සතිපට්ඨානයෙහි පිහිටා කටයුතු කරන පුද්ගලයකු යනුවෙන් සඳහන් කළ නොහැකි වේ. මේ ආකාරයෙන් ලෝකයේ යථාස්වභාවය දැක ගැනීමෙන් ”අනිච්ච, දුක්ථ, අනත්ථ” අනුපස්සනා කර ”නිච්ච සුඛ අත්ථ ” සංඥා සිතින් ඉවත් කර ගැනීමත් කළ හැකි වේ. හොඳ ලෝකයක් හොයන්නෙත් නරක ලෝකය සමඟ ගැටෙන්නෙත් හිතේ නිච්ච සුඛ අත්ථ දෘෂ්ඨියක්, ආකල්පයක් පැවතීම නිසාමයි.

”අනිච්ච, දුක්ඛ, අනත්ථ” අනුපස්සනා කර යථා පරිදි ලෝකය අවබෝධ කරගත් කෙනෙකුට තමන්ගේ හිත හදාගෙන බාහිර ලෝකය තමන්ට කැමති පරිදි පවත්වාගන්නට, නවත්වන්නට නොහැකි බවත් තේරුම් ගනී. තමන්ගේ ලෝකය හෝ බාහිර ලෝකය හෝ තමන්ගේ ප‍්‍රිය මනාප ආකාරයට කැමැත්තට ගැළපෙන ආකාරයට පවත්වන්නට තමන් උත්සාහ දරණ තුරාම එය ඉෂ්ඨ සිද්ධ නොවීම නියත නිසා දුකට පත්වන බවත්, අනාථ තත්ත්වයට තමන්ම පත්වෙන බවත් යථාපරිදි දැනගනී. දැකගනී. තේරුම් ගනී. මේ දැකීම යථාභූත ඥාණ දර්ශනයයි.

යම් කෙනෙක් මේ බුද්ධ ධර්මය ගැඹුරුයි, තේරුම් ගැනීම අවබෝධ කර ගැනීම අමාරුයි යනුවෙන් සිතයි නම් ඊට එකම හේතුව තමන්ගේ මානසික ශක්තිය අපිරිසිදු වීමයි. තමන්ගේම මනස රාගයෙන් ද්වේෂයෙන් මුවහ වී ඇති නම් ගැඹුරු ධර්මය තේරුම් ගත නොහැකියි. පළමුව කළ යුත්තේ රාගය, ද්වේෂය තුනී කර මනසීකරණ ශක්තිය පිරිසිදු කරගැනීමයි. සීල, සමාධි, පඤ්ඤා යන ත‍්‍රිශික්ඛාවම පිළිපැදිය යුතු ප‍්‍රතිපදාවන් සමූහයකි. ප‍්‍රායෝගිකවම තමන් කළයුතු හා නොකළ යුතුදේ වෙන් කර තේරුම් ගෙන සීලයේ පිහිටා, සමාධියෙන් හා ප‍්‍රඥාවෙන් කටයුතු කිරීම සතර සතිපට්ඨානයේ පිහිටා ක‍්‍රියා කිරීමමයි. සතර සතිපට්ඨාන සූත‍්‍රයෙන් පෙන්වා වදාළ පිළිපැදීම් සමූහය ප‍්‍රායෝගිකව අනුගමනය කරයි නම් සීල සමාධි පඤ්ඤා ත‍්‍රිශික්ඛාවම තමා තුළින්ම පූර්ණ වේ.

එදා ලොව්තුරු බුදුපියාණන් මහා සතර සතිපට්ඨාන සූත‍්‍රය ලෝකයාට දේශණා කර පෙන්වූයේ මෙම ක‍්‍රමවේදයයි. මේ ක‍්‍රමවේදය අදවන විට පදපරම අර්ථයෙන් තේරුම් ගෙන ලෝකයාට ලෞකික සුවයම හුවා දක්වන්නට ක‍්‍රියා කිරීම නිවන වැසී යාමට හේතුවයි. නිවැරදිව සතර සතිපට්ඨාන භාවනාව භාවිතා කිරීම එකම නොවරදින මාර්ගය බව සැම දෙනාම අවබෝධ කර ගනිත්වා.

Share Button

6. චිත්තානුපස්සනාව

සෝවාන් ඵලය ඉලක්ක කරමින් සෝවාන් ඵලයක් ගැන හෝ වෙනත් මාර්ග ඵලයක් ගැන හෝ දැඩි බලාපොරොත්තුවක් සිතේ ඇතිව භාවනා කිරීම හෝ කර්මස්ථාන වැඞීම හෝ යමෙකු කරයි නම් එයද වැරදි ක‍්‍රමයකි. මාර්ග ඵලයක් ලැබීමය යන්න එසේ දැඩි බලාපොරොත්තු ඇති කරගෙන ලබාගත හැකි එකක් නොවෙයි. ලෞකික වශයෙන් යම් භාණ්ඩයක් අයිතිකර ගැනීමේදී නම් යම් බලාපොරොත්තුවක් තබා ගෙන ඒ සඳහා ක‍්‍රියා කිරීම කළ හැකිය. නමුත් මෙතැන මාර්ග ඵලයක් ලබාගැනීම එවැනි බලාපොරොත්තු ඇති කර ගනිමින් එහිම එල්බ ගෙන සිට ලබාගත හැකි දෙයක් නොවේ. යම් බලාපොරොත්තුවක් සිතක ඇති වූ විට එය ලබා ගන්නා තෙක් සිතේ ඉවසීමක් නැත. සිත විසිරේ. ගිනි ගනී. මාර්ග ඵලයක් යනු නිදහස් වීමකි. සිත ගිනි ගන්නා, සිත විසිරෙන, සිත මත් කරවන, සියලු දේ අත්හැරීමෙන්ම ලබාගත හැකි නිදහස් තත්ත්වයකි. යමෙකු සෝවාන් ඵලය බලාපොරොත්තු වේ නම් ඒ ඵලය නොලැබෙන තුරාවටම සිතත් රිදේ. නමුත් සෝවාන් ඵලය යනු ප‍්‍රායෝගික වශයෙන්ම අත්හැරිය යුතු දේ අත්හැරීමෙන්ම ගින්නේ වේගය නිවීයන ක‍්‍රියාවලියකි. මෙහි අලුතින් ලබාගත යුතු අලුත් තත්ත්වයක් ලබා ගැනීමක් නැත. සිතේ මෙතෙක් කල්ම ගබඩා වී තිබූ කුණු කන්දල් දැක ඒවා ඉවත් කර සිත පිරිසිදු කරගැනීම මෙතැනදී ඵලයක් ලැබීම ලෙස සැළකිය යුතුයි.

”සබ්බ පාපස්ස අකරණං කුසලස්ස උපසම්පදා” යන ක‍්‍රියාකාරකම් දෙකෙන්ම සිදු වන්නේ සිත පිරිසිදු වීමකි. ”අකරණං” යනු පාපකාරී ක‍්‍රියාවන් කිරීම අත්හැරීමයි. අලුතින් කෙළෙස් එකතු වන්නේම පාපකාරී ක‍්‍රියාවලිනි. අලුතින් කෙළෙස් ගති චිත්තසංථානයට එකතුකර නොගන්නේ නම් සිත තවදුරටත් කිළිටි වීම නවතී. ”කුසලස්ස” යනු අතීතයේ කරන ලද පව්කම් නිසා එකතු කරගත් කුණු, කෙළෙස් ගති සොළව සොළවා චිත්තසංථානයෙන් අස්කර ඉවත් කර දැමීමට කරන ක‍්‍රියාකාරකමයි. මේ අනුව මෙතැන පෙන්වා දුන් ක‍්‍රියාකාරකම් දෙකම උපකාර වන්නේ චිත්තසංථානයම පිරිසිදු කර ගැනීම සඳහායි. ඒවාගේම අස්ස පස්ස, ආන පාන යන ක‍්‍රියාකාරකම් දෙකමත් උපකාර වන්නේ චිත්තසංථානය පිරිසිදු කර ගැනීම සඳහාමයි. අලුත් කුණු ඇතුළට ගැනීම නතර කළ යුතු වේ. ඇතුළේ ඇති පරණ කුණු (කෙළෙස්) සොළවා ගළවා ඉවත් කිරීමද කළ යුතු වේ.

ක‍්‍රියාවේ වේගය සංසිඳවීමත් සමඟම වේදනා විඳීමද නතර වේ. වේදනා විඳවීම නතර වූ විට චිත්තාවේගයද නතර වේ. දැන් සිත බොහොම සංසුන් සිතකි. විසුරුණු ගිනිගත් සිතක් දැන් නොපවතී.

ද්වතාවය පැහැදිළිවම තේරුම් ගත් කෙනෙකුට සරාගී සිතත් වීතරාගී සිතත් වෙන් කර තේරුම් ගැනීම දැන් කළ හැකි වේ. සරාගී සිතින් ගින්න ඇවිළෙන බවත් සිත විසිරෙන බවත් සමුදය බිහිවන බවත් දකී. වීතරාගී සිතින් චිත්තාවේගය නැති වී සිත නිවෙන බවත් දකී. ඒවාගේම සදෝස සිතින් හා වීතදෝසී සිතින් කෙරෙන ක‍්‍රියාකාරකම් දෙකත් සමෝහී සිතින් හා වීතමෝහී සිතෙන් කෙරෙන ක‍්‍රියාකාරකම් දෙවර්ගය පිළිබඳවත් නිවැරදි පිරිසිදු දැනීමක් දැන් ලැබේ. ”පජානාති” යනු සමුදය ප‍්‍රජනනය වන ආකාරය දැකීමයි. වේදනාව, වේගය, ගින්න, රත්වීම යන සියල්ලම සමුදය ප‍්‍රජනනයමයි. බිහිවීම, උත්පාදනය වීම සිදුවෙන්නේ සරාගී සිතත් හා සමෝහී සිතත් එකතු වීමෙන් හෝ සදෝසී සිතත් හා සමෝහී සිතත් එක සමඟ එකටම ක‍්‍රියාත්මක වීමෙන්මයි.

ගින්න නිවා දැමීමට නම් වීතරාගී, වීතදෝසී, වීතමෝහී සිත් භාවිතා කළයුතු බවත් දැන් දකී. මේ අනුව චිත්තානුපස්සනාව වැඩෙනවාත් සමඟම කායේ කායානුපස්සනාවෙහි පිහිටා ක‍්‍රියා කිරීමේ හැකියාවත්, පුරුද්දත් ක‍්‍රමයෙන් දියුණු වේ.

සංඛිත්ත වන සිතත්, වික්ඛිත්ත වන සිතත් දැන් දැක ගනී. සංඛිත්ත වීම යනු රාග, ද්වේෂ, මෝහ ගති වලින් මත්වන සිතයි. වික්ඛිත්ත වීම යනු එවැනි මත් වීමෙන් තොරවූ වෙන් වුණු සිතයි.

මේ වගේම මහග්ගත සිතත්, අමග්ගහ සිතත්, අසාමාහිත වන සිතත්, අවිමුක්ත සිතත්, විමුක්ත සිතත් යන සිතේ හට ගන්නා විවිධ ස්වරූපයන්ගේ ද්වතාවයත් දකී. මෙහිදී වැදගත් වන්නේ මේ ද්වතාවය දැකීමයි. ද්වතාවය දෙපැත්ත දැකිය නොහැකි කෙනකුට මෙවන් විපස්සනා නුවණක් පහළ නොවේ. සුව – අසුව යන දෙපැත්තම දැක ක‍්‍රියා කිරීමේ ශක්තියක් ලැබීමට මේ ආකාරයට චිත්තානුපස්සනාව වැඩිය යුතුයි. මෙතැනත් ”අජ්ඣත්තාවා බහිද්ධාවා” යන ආධ්‍යාත්මික හා බාහිර වශයෙන් යන දෙපැත්තමත් දැක ගත හැකියි. තමන් හිතන සිතුවිලි නිසා තමන්ගේ සිතේ නිවීම ඇති වීමත් බාහිර පුද්ගලයින්ගේ සිතේ නිවීමක් ඇති වීමත් යන ද්වතාවයම දකී. තමන්ගේ සිතේ මතුවන ගින්න වගේම අනෙක් බාහිර කෙනෙකුගේ සිතේ ගින්නක් මතුවන ක‍්‍රියාකාරකමුත් වෙන්වම දකිී. දැක, ඒවායින් වෙන් වීමටත් ක‍්‍රියා කරයි. සමුදය වන ධර්මතාවයත් දකී. ”නච කිංචි ලෝකේ උපාදියති” යන ධර්මතාවය අවබෝධ කරගනී. ”උපාදානය කරගත් දෙයක් සිත තුළ නොපවතී නම් සාදා සකස් කරගත් ලෝකයකුත් නැත” යන ධර්මතාවයම අවබෝධ වේ.

බාහිර ලෝකයා මොන තරම් අසාධාරණ අකටයුතුකම් කළත් දැන් දැන් තමන් ඒවායින් හිත කම්පා කර නොගනී. ඒවායින් හිතේ ආවේගයක් ඇති නොවේ. එහෙම අසාධාරණ, අකටයුතුකම් කරන අයත් සමඟ වුවද දැන් තමන්ගෙ හිතේ වෛරයක්, තරහක්, ද්වේෂයක් ඇති නොවේ. අසාධාරණ අයුරින් ක‍්‍රියාකරන්නේ ඒ ඒ අයගේ නොදැනීම, නොහැකියාව අනුවයි. මෙවැනි බාහිර හේතුවක් නිසා මගේ සිත රිදවාගන්නවා නම් ඒය මගේ දුර්වල කමක් මිස බාහිර ලෝකයේ ඇති වරදක් නොවන බවත් දැන් දකී. වැරදි ක‍්‍රියාවන්හි නිරත වන පුද්ගලයාවත් එයින් වළක්වා ගත හැකි නම් ඒ සඳහා හැකි සෑම උත්සාහයක්ම ගනී. ඒ මිස අනුන්ගේ වැරද්දක් දැක ඊට තමන් උරණ නොවේ. මේ සත්‍යාවබෝධය නිවනට උපකාර වන ධර්මයයි. මේ කායේ කායානුපස්සනාව, වේදනා වේදනානුපස්සනාව, චිත්තේ චිත්තානුපස්සනාවයි. මේ තුනටම මුල් වන්නේ තමන්ගේම ක‍්‍රියාවෙන් උත්පාදනය වන වේගය සංසිඳවා ගැනීමයි. මේ අරිය උත්තමයෙකුගේ සංසිඳවීම, සංසුන්කම, සම්මා දිට්ඨියට පත්වීම යන අරිය මාර්ගයේ ගමන් කිරීමයි.

Share Button