ගෝතම බුදුපියාණන්වහන්සේ ජේතවනාරාමයෙහි වැඩ වාසය කරන එක් සමයක එහි රැස්ව සිටි භික්ඛූන් පිරිස අමතා මෙම ”ඡ ඡක්ක” සූත‍්‍ර ධර්ම දේශණාව දේශණා කර වදාළ සේක. මෙහි ”භික්ඛු” යන පදයෙන් එදා අර්ථ ගැන්වූයේ උපාසක, උපාසිකා, මහණ, මෙහෙණි යන සිව්වනක් පිරිසටමය.
මෙම ඡ ඡක්ක සූත‍්‍ර දේශණාව මගින් ඉතාමත්ම පැහැදිළිව හා සරළ ලෙසින්ම පෙන්වා වදාළේ මිනිසෙකු ලෙස උපත ලැබූ හැම කෙනෙකුටම පහසුවෙන්ම අනුගමනය කර, අත්දැකගෙන, සාක්ෂාත් කරගත හැකි විමුක්ති මාර්ගයයි. ආදී කළ්‍යාණ වූ, මජ්ෙඣ කළ්‍යාණ වූ පරියෝසාන කළ්‍යාණ වූ මෙම සූත‍්‍ර ධර්මයෙන් විග‍්‍රහකර පෙන්වා වදාළේ බඹයක් පමණ වූ මෙම ශරීර කූඩුව කිළිටිවන්නට මෙන්ම මානසික දුකට, කායික දුකට හා සංසාරික දුකට පත්වන්නටද මුල් වූ හේතූන් විග‍්‍රහකර පෙන්වා දී එ සියලූ දුක් නැතිකරගෙන ප‍්‍රඥා විමුක්තිය ළගාකර ගන්නට අනුගමනය කළ යුතු සරළ පිරිසිදු නිවැරදි මඟ පෙන්වා දීමයි. කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයා යනුවෙන් මෙහිදී අදහස් කළේ ”කෙළෙස් නසන්නට මඟ කියා දෙමින් උපකාරවන්නා” යන පිරිසිදු අර්ථයෙනි.
බඹයක් පමණ වූ මෙම ශරීර කූඩුව තුළට කෙළෙස් ගති ගලා එන්නටත්, කෙළෙස් යළිි යළිත් සිතේ උත්පාදනය කර ගන්නටත්, ඒ නිසාම දුක නිර්මාණය කර දෙන්නටත් උපකාර වන ක‍්‍රියාකාරකම් (චක‍්‍ර) තිස්හයක් (6×6) පිළිබඳවම මේ සූත්රයේ පළමු කොටම පෙන්වා දී ඇත. ඇස, කන, නාසය, දිව, කය හා මනස යන සදොර මුල්කරගෙනම මේ තිස්හය ආකාර වූ චක‍්‍රයන්ම ක‍්‍රියාත්මක වෙයි. මෙහි සඳහන් කරන ලද ඇස, කන ආදී දොරවල් හයම වරෙක ඉන්ද්‍රියයන් ලෙසත්, තවත් වරෙක ආයතනයන් ලෙසත්, තවත් වරෙක චක‍්‍රයන් ලෙසත් (කායයන්) ක‍්‍රියාත්මක වෙයි.
චක්ඛුකාය, සෝතකාය, ඝානකාය, ජිව්හාකාය, කායකාය හා මනෝකාය යන ආධ්‍යාත්මික චක‍්‍රයන් හයක් ලෙසින්ද ක‍්‍රියාත්මක වන අයුරු පෙන්වා දීම මෙම සූත‍්‍රයෙන් පෙන්වා වදාළ චක‍්‍රයන් තිස්හය අතර පළමුවන චක‍්‍රයයි. මේවා ආධ්‍යාත්මික ආයතන ලෙසින්ද ක‍්‍රියාත්මක වෙයි.
දෙවන චක‍්‍රයන් හය ලෙසින් පෙන්වා වදාළේ බාහිර ආයතන හයක් ක‍්‍රියාත්මක වන ආකාරයයි. ඇසට අරමුණු වන රූපායතනය, කනට අරමුණු වන ශබ්දායතනය, නාසයට අරමුණු වන ගන්ධායතනය, දිවට අරමුණු වන රසායතනය, කයට අරමුණු වන පොට්ඨබ්බායතනය හා මනසට අරමුණු වන ධම්මායතනය යන බාහිර ආයතනයන්ද කි‍්‍රයාකාරකම් හයක් කි‍්‍රයාත්මක කරවීම සඳහා උපකාර වෙයි. රූප කාය, ශබ්දකාය,
ගන්ධකාය, රසකාය, පොට්ඨබ්බකාය හා ධම්මකාය යන මේ බාහිර කායයන් හය මේ දෙවන චක‍්‍රයන් හයයි.
තුන්වන චක‍්‍රයන් හය ලෙසින් පෙන්වා වදාළේ විඤ්ඤාණකායන් හයයි. ඇසෙන් කරන කි‍්‍රයාකාරකමට පටිච්ච වන රූපායතනය හේතුකොට ගෙන චක්ඛු විඤ්ඤාණකායක් උපදී. (”චක්ඛුං ච පටිච්ච රූපේච උප්පජ්ජති චක්ඛු විඤ්ඤාණං”) ඒ වගේම කනෙන් කරන කි‍්‍රයාකාරකම සමඟ බාහිර ශබ්දායතනයක් පටිච්චවීම නිසා, සෝත විඤ්ඤාණකායක් උපත ලබයි. නාසයෙන් කරන කි‍්‍රයාකාරකම සමග ගන්ධායතනය පටිච්චවීම නිසා එය හේතුකොටගෙන ඝාන විඤ්ඤාණකායක් උපත ලබයි. දිවෙන් කරන කි‍්‍රයාකාරකම් සමඟ රසායතනය පටිච්චවීම නිසා එය හේතුකොටගෙන ජීව්හා විඤ්ඤාණකායක් උපත ලබයි. ශරීරයෙන් කරන කි‍්‍රයාකාරකම් සමග පොට්ඨබ්බායතනය පටිට්චවීම නිසා ඒ පහස හේතුකොටගෙන කාය විඤ්ඤාණකායක් උපත ලබයි. මනසින් කරන කි‍්‍රයාකාරකම් සමඟ ධම්මායතනය පටිච්චවීමේ හේතුව නිසාම මනෝ විඤ්ඤාණකායක් උපත ලබයි. මේ තුන්වන විඤ්ඤාණකායන් හයයි. (”මනා ච පටිච්ච ධම්මෝච උප්පජ්ජති මනෝවිඤ්ඤාණං”)
මේ අවස්ථාවේදී විග්රහ කරදිය යුතු වැදගත්ම මාගධී පදයක් මෙහිදී භාවිතාකර ඇත. මේ පදය නම් ”පටිච්ච” (පටි+ඉච්ච) යන පදයයි. චක්ඛු විඤ්ඤාණකාය, සෝත විඤ්ඤාණකාය, ඝාන විඤ්ඤාණකාය, ජිව්හා විඤ්ඤාණකාය, කාය විඤ්ඤාණකාය හා මනෝ විඤ්ඤාණකාය යන හයවැදෑරූම් විඤ්ඤාණ ශක්තීන්ම කෙනෙකු තුළ උපත ලබන්නේම මෙසේ පටිච්චවීමේ නියත හේතුව නිසාමය. ”පටිච්ච” (පටි+ඉච්ච) යනු සිතේ උපන් කැමැත්තට බැඳීම යන්නයි. මෙම පටිච්ච වීමද තුන් ආකාරයකින්ම සිතක් තුළ කි‍්‍රයාත්මක වෙයි.
(1) ඇසෙන් දුටු රූපය පිළිබඳව කැමැත්තක්, පි‍්‍රය බවක්, එම රූපය අල්ලා උපාදානය කරගැනීමේ ආශාවක්, මනාපයක් ඇතිවීම නිසා ඇසින් දුටු රූපයට පටිච්ච වේ. මෙය පි‍්‍රය බවට ඇලීම නිසා සිතක උපත ලබන පළමුවන පටිච්චවීමේ ක‍්‍රමයයි.
(2) ඇසෙන් දුටු රූපයට අපි‍්‍රය බවක් අමනාප බවක් සිතෙහි ඇතිවී නම් ඒ අවස්ථාවෙහි ද්වේෂයක් සිතෙහි ඇතිවෙයි. මේ දෙවෙනි වේෂයෙන් පටිච්චවීමයි. මේ දෙවෙනි වේෂයෙන් පටිච්චවීමෙන් ද සිතේ පටිඝයක්, ගැටීමක් ඇති වෙයි.
(3) ඇසෙන් දුටු රූපය කෙරෙහි අදුක්ඛම අසුඛ ස්වභාවයෙන් පටිච්චවීම තුන්වන පටිච්චවීමයි. මෙහිදී වන්නේ වැරදි මැනීමක් වැරදි මානයක් මඤ්ඤතාවයක් ඒ රූපය ගැනම සිතෙහි ඇතිවීමයි. ඒ මැනීම, මානය දුක හා සුඛ අතර උපදින මානයකි. සිතක විහිංසා විතක්ක විචාර උපත ලබන්නේ මේ ආකාරයෙන් පටිච්චවීමෙනි. මේ අනුව පි‍්‍රය දේට ඇලීම, අපි‍්‍රය දේට ගැටීම හා පි‍්‍රය අපි‍්‍රය දේ අතර මුළාවීම යන තුන් ආකාරයෙන්ම ඇස, කන, නාසය, දිව, කය, මනස යන ආයතන හයටමත් පටිච්චවීම නිසා විඤ්ඤාණ ශක්තියක් බිහිවීම සිදු වෙයි. මේ පටිච්චවීම මූලික හේතුව කොටගෙනම, නිධාන හේතුව කොටගෙනම, ප‍්‍රත්‍යවීම හේතු කොටගෙනම ඉහත සඳහන් කරන ලද චක‍්‍රයන් තිස් හයක්ම සිතක් තුළම කි‍්‍රයාත්මක වී, සමුදය ශක්තියක් ද උත්පාදනය කරයි. (”හේතුං පටිච්ච සංභූතං”)
(4) මේ විග‍්‍රහයේ පෙන් වූ හතර වන චක‍්‍රාකාර වූ කි‍්‍රයාකාරකම් හය වන්නේ සම්ඵස්සකායන් හයයි. ”චක්ඛුංච පටිච්ච රූපේච උප්පජ්ජති චක්ඛු විඤ්ඤාණං, තින්නං සංගති ඵස්සෝ” වශයෙන් චක්ඛු සම්ඵස්ස, සෝත සම්ඵස්ස, ඝාන සම්ඵස්ස, ජිව්හා සම්ඵස්ස, කාය සම්ඵස්ස හා මනෝ සම්ඵස්ස යනුවෙන් පෙන්වා වදාළේ පටිච්චවීමේ ප‍්‍රතිඵලයන් ලෙස ආයතන හයට අදාළවම උපත ලබන චක‍්‍රාකාරව කි‍්‍රයාත්මක වන ස්පර්ශ කායයන් හයකි. මේ හතරවන චක‍්‍රයයි.
(5) පස්වැනිව චක‍්‍රාකාරව උපත ලබා කි‍්‍රයාත්මක වන කායයන් හය වන්නේ වේදනාකායයන් හයයි. චක්ඛු සම්ඵස්සය නිසා චක්ඛු සම්ඵස්ස වේදනාකායද, සෝත සම්ඵස්සය නිසා සෝත සම්ඵස්ස වේදනාකායද, ඝාන සම්ඵස්ස නිසා ඝාන සම්ඵස්ස වේදනාකායයද, ජීව්හා සම්ඵස්සය නිසා ජිව්හා සම්ඵස්ස වේදනාකායද, කාය සම්ඵස්සය නිසා කාය සම්ඵස්ස වේදනාකායයද, මනෝ සම්ඵස්ස කාය නිසා මනෝ සම්ඵස්ස වේදනාකායයද සිතක උපත ලබයි. මේ පටිච්චවීම හේතුකොට ගෙන උපත ලබන පස්වැනි වේදනා කායයන් (කි‍්‍රයාකාරකම්) හයයි.
මේ සෑම වේදනාකායක්ම යළිත් තුන් ආකාර වෙයි.
i. සෝමනස්ස සහගත වූ සුව වේදනාව විඳීම නිසා පි‍්‍රය බවට ඇලීමෙන් ලබන ආමිස සුවය එක් වේදනාවකි.
ii. දෝමනස්ස සහගත වූ දුක් වේදනාවට ගැටීම (පටිඝ) නිසා සිතේ උපදින ආමිස සුවය විඳීම දෙවෙනි වේෂයේ වේදනාවයි.
iii. එමෙන්ම අදුක්ඛම අසුඛ වූ සොම්නස් දොම්නස් දෙක අතර ලබන (උභයම අන්තරේ) වේදනාව විඳවීම තුන්වැනි ආකාර වූ වේදනාවයි.
අස්සුතවත් පෘථග්ජන ලෝකයා දුක් විඳින්නේම මේ වේදනාවන් උපාදානය කරගෙන, සක්කාය දිට්ඨියෙන් ගෙන ඒ අනුව වේදනා විඳවීමෙනි. මේ වේදනා සියල්ලම විඳවීමට හේතුව ද සිතින්ම පටිච්චවීමයි. වේදනාව එකකි. විඳව විඳවා සිටීම තවත් සංසිද්ධියකි. (6) හයවන චක‍්‍රාකාර කි‍්‍රයාකාරකම් හය වන්නේ ඇස, කන, නාසය, දිව, කය හා මනස ආදිය මුල් කරගෙනම සිතේ උපත ලබන ”තණ්හාකායයන්” හයයි. ”තණ්හා’’ යනු යම් තැනක හාවීමයි. ඇසෙන් දුටු රූපය පි‍්‍රය මනාප එකක් නම් ඒ නිසා උපත ලබන ”සංඵස්ස ජා වේදනාව නිසා” එ් රූපය සමග සිතින් හා වෙයි. එහිදී ඇසෙන් හාවෙන්නේ නැත. ඇසින් දුටු රූපය නිසා උපත ලැබූ වේදනාව නිසාම බාහිර රූපය සමග සිතෙන් හාවෙයි. මේ හාවීම ”තණ්හාව” යන පදයේ අර්ථයයි. මේ ආකාරයටම කනෙන් ඇසුණු ශබ්දයට, නාසයෙන් ගත් ගඳ සුවඳට, දිවෙන් ලැබූ රසයට, කයට ලැබුණු සුව පහසට හා මනසට පටිච්ච වූ ධම්මතාවයට යන සදොරටම අරමුණු වූ ආරම්මණයන්ට සිතින්ම තණ්හා වෙයි. මෙතැනදී කාම තන්හා, භව තණ්හා, විභව තණ්හා යනුවෙන් ද තුන් ආකාරයකම තණ්හාවන්ද සිතකම උපත ලබයි. මේ කුමන ආකාරයේ් හෝ තණ්හා වීමක් සිතක උපත ලබන්නේ නම් එය ද පටිට්ච වීමේම ප‍්‍රතිඵලයකි. (හේතුං පටිච්ච සංභූතං* පටිච්ච වීමේ නියත ප‍්‍රතිඵලය ”සං” බිහිවීමයි. සමුදය ශක්තියක් චිත්තසංථානයේ බිහිවීමයි. සංසාර ගමන දිගටම පවත්වාගෙන යාමට හා මතුවටත් දුක් නිර්මාණය කරදෙන්නට හේතුවන ශක්තිය සමුදය ශක්තියයි. මේ චක‍්‍රාකාර වූ කි‍්‍රයාකාරකම් හයෙන්ම විග‍්‍රහකර පෙන්වූයේ පටිච්ච වීමෙන් සමුදය බිහිවන ආකාරයයි.
මෙසේ චක‍්‍ර හයක් ලෙසින් ද, ආයතන හයකින්ම කි‍්‍රයාත්මක වී සිතකම උපත ලබන්නේ සමුදය ශක්තියකි. සමුදය යනු ”සංභවං” යන්නයි. එනම් සංසාර ගමන පවත්වාගෙන දිගින් දිගටම යළි යළිත් උපත ලබන්නට මූලික හේතුව වන්නේ මේ කර්ම බීජ බිහිවීමයි. ”සංභවං, සමුදය” යන පද වලින් ද පෙන්වා දුන්නේ යළි උපතක් ලබන්නටම හේතුවන කර්ම බීජ උපත ලබන ආකාරය පිළිබඳවයි. මේ ආකාරයට ඡ ඡක්ක සූත්රයේ මුල් කොටසෙන් විග්රහ කර පෙන්වා වදාළේ අවිද්‍යා මූලයෙන් පටිච්ච සමුප්පාද ධර්මය කි‍්‍රයාත්මක වන ආකාරය තිස්හය ආකාරයකින්ම පෙන්වා දීමයි. මේ විග‍්‍රහය සර්වසම්පූර්ණය. අවබෝධයට පහසුය. සරළ විග‍්‍රහයකි. තමන්ටම තමන්ගේම බඹයක් පමණ වූ ශරීර කූඩුව තුළින්ම මෙසේ කි‍්‍රයාත්මක වන බලවේග (මත්වීම්) දැන හඳුනාගන්නට පහසුවන ආකාරයෙන් කරන ලද විග‍්‍රහයකි.
ඉන්පසුව මේ සූත‍්‍රයෙහි දෙවන කොටසෙන් විග්රහ වන්නේ ති‍්‍රලක්ඛණය පිළිබඳ මූලධර්මයන්ය. ”චක්ඛුං අත්ථා වා චක්ඛුං අනත්ථාවා, රූපං අත්ථා වා අනත්ථා වා චක්ඛු විඤ්ඤාණං අත්ථාවා අනත්ථාවා, චක්ඛු සංඵස්ස අත්ථාවා අනත්ථාවා, චක්ඛු වේදනා අත්ථා වා අනත්ථාවා, චක්ඛු තණ්හා අත්ථාවා අනත්ථාවා’’ යනාදී වශයෙන් කායයන් තිස්හයම මේ ආකාරයෙන්ම ද්වතාවයෙන්ම විග්රහ කිරීමයි. ”චක්ඛුස්ස උප්පාදෝපි වයෝපි පඤ්ඤායති” යන ප‍්‍රකාශයෙහි ”පඤ්ඤායති” යනු ප‍්‍රඥප්තියකි. සිතින්ම, මඤ්ඤතාවයෙන්ම පනවාගත් සිතුවිල්ලක්ම පමණි යන්නයි. ඇසෙන් දුටු රූපය නිසා සිතේ උපත ලැබූ මත්වීම ඒ මොහොතේ පටන්ම ඒ උපත ලැබූ ශක්තියද ගෙවී ගෙවී විනාශය කරාම යන බවත් එහි පනවා ගන්නට, මඤ්ඤතාවයෙන්, මමත්වයෙන්, අස්මිමානයෙන් ”අත්ථාති” වශයෙන් ගන්නට යමක් නිශ්චිතව එහි පවතින්නේ නැති බවත් යථාපරිදි දැකගත් විට (යස්ස ඛෝ පන උප්පාදෝපි වයෝපි) එහි යථා තත්ත්වය ඇත්ත ස්වභාවය යථාභූතඥාණ දර්ශනයෙන්ම දැකගත හැකි වෙයි. මේ අනුව ”ඉච්චස්ස එවමාගතං හෝති” වෙයි. එනම් සිතේ උපන් කැමැත්තට බැඳීමෙන් සිදුවූ පටිච්චවීමෙන් නිදහස් වී සත්‍යය පිරිසිඳ දැකගනී. පිරි, අපිරි යන අන්ත දෙකෙන්ම මිදී කැමැත්තෙන්ද නිදහස්ව ඇත්ත ඇති සැටියෙන් දැකගත් විට ”චක්ඛුං අනත්ථා, රූපං අනත්ථා චක්ඛු විඤ්ඤාණං අනත්ථා, සංඵස්ස අනත්ථා, වේදනා අනත්ථා, තණ්හා අනත්ථා වශයෙන් මේ කි‍්‍රයාවලියේ සත්‍යම වූ ස්වභාවයද දකී. ”අත්ථ” යනු ආත්ම වාදය නොවේ. අනත්ථ යනු අනාත්ම වාදයද නොවේ. උතුම් බුද්ධ ධර්මය හේතුඵලධර්ම විග‍්‍රහයක් මිස අන්තවාදී ආත්ම අනාත්ම වාදයන් විග්රහ කළ දහමක් නොවේ.
රූපය අත්ත වශයෙන් දැක, ඊට තණ්හා වී, එය උපාදානය කර ගැනීමෙන් අනාථ බවට දුකට පත්වීමටද හේතුවන දෙයක් සිදුවූවා මිස හරයක්, සාරයක් මෙහි නැති බවද යථාපරිදි දකී. මේ අනත්ථ බව දැකීමයි. මේ විග‍්‍රහයේදී තිස්හය ආකාරයටම මෙසේ ”අනත්ථ බව” විග්රහ කරදී ඇත. අනත්ථ බව අවබෝධ කරගත යුතු ධර්මයකි. ඇසෙන් දකින රූපයකට පටිච්චවීම නිසාම ඒ රූපය දැකීමෙන් සිතේ වේදනාවක් උපත ලබයි නම් ඒ රූපය කෙරෙහි තණ්හාවක්ද උපදී. එවන් රූපයක් උපාදානය කර ගැනීමේ කැමැත්ත සිතින් නිශ්චිත කර ගන්නටම කි‍්‍රයාත්මක වීම එවන් පෘථග්ජන සිතක නියත හැසිරීම් ස්වභාවයයි. මෙවන් පෘථග්ජන සිතක නියත අවශ්‍යතාවයක් ද බිහිවෙයි.
”නිච්ච, සුඛ, අත්ථ” යන තුන් පදවලින් ද විග්රහ කර පෙන්වූයේ මේ ලෝක ධර්මතාවයයි. මේ ආමිස සුවයයි. මේ නිච්ච බව, සුඛ බව, අත්ථ බව සිතක කි‍්‍රයාත්මකව පවතිනා තුරුම සංසාර පැවැත්මද දිගින් දිගටම පවත්වාගෙන යන්නටම සියලූ කි‍්‍රයාකාරකම් ද (සබ්බ කාය) උපකාරී වෙයි. මේ ආමිස සැප හඹා යාමයි.
රූපය නිච්ච සේ, වේදනාව නිච්ච සේ, සංඥාව නිච්ච සේ, සංඛාරය නිච්ච සේ, විඤ්ඤාණය නිච්ච සේ, රූපය සුබ සේ සුව සේ, වේදනාව සුබ සේ සුව සේ, සංඥාව සුව සේ සුබ සේ, සංඛාරයෝ සුබ සේ සුව සේ, විඤ්ඤාණයෝ සුව සේ සුබ සේ දකීද එවන් පුද්ගලයා දකින රූපය ද මඤ්ඤතාවයෙන්, මමත්ත්වයෙන් අත්ථ සේ දකී. වේදනාව මඤ්ඤතාවයෙන්, මමත්ත්වයෙන් අත්ථ සේ දකී. සංඥාව, සංඛාරය හා විඤ්ඤාණය ආදී වශයෙන් පංචස්කන්ධයම මඤ්ඤතාවයෙන්, මමත්ත්වයෙන් අත්ථ සේ දකී. අත්ථ සේ ගනී. අත්ථ යන්නෙහි තේරුම අස්මිමානයෙන් වැරදි සේ මැනීමයි. මෙය ආත්ම දෘෂ්ඨියට වඩා වෙනස් වූ බලවත් එකකි. ‘‘එ්තං මම’’, ”එ්සෝ මේ හමස්මි, ඒ සෝමේ අත්ථාති” යනු මේ වැරදි සංසාර දෘෂ්ඨියයි. සක්කාය දෘෂ්ඨියයි. අස්මිමානයෙන් ගැනීමයි.
මේ ආකාරයට ”මනෝ විඤ්ඤාණං අත්ථාති යෝ වදෙය්‍ය” මනෝ විඤ්ඤාණය අස්මිමානයෙන් මැනීම, මමත්ත්වයෙන් අත්ථ සේ ගැනීම වරදකි. මනෝ විඤ්ඤාණයක් උපත ලැබීමත්, වැයවී යාමත් සිතින්ම පනවාගත් පඤ්ඤප්්තියක් පමණි. මේ සත්‍යය ධර්මතාවය යථාපරිදි යථාභූත ඥාණ දර්ශනයෙන් අවබෝධ කරගත් පසුව (ඉච්චස්ස එවමාගතං හෝති) මේ රූපය කෙරේ ඇති වූ කැමැත්ත සිතේ ඇති වූ මුළාවක් පමණක්ම බව දැක ඉන් මිදී නිදහස්වීම සඳහා ”ඉති මනෝ අනත්ථා, ධම්මා අනත්ථා මනෝ විඤ්ඤාණං අනත්ථා” යන්න ද පසක් කොට අවබෝධ කර ගතහැකි වෙයි. මේ අනුවම මනෝ සම්ඵස්ස, මනෝ සම්ඵස්ස වේදනා, සහ තණ්හා යනාදී සියලූ චක‍්‍රාකාර කි‍්‍රයාකාරකම් ද සිතින්ම මවාගත් අස්මිමානයෙන් හා මඤ්ඤතාවයෙන්ම අත්ථ යැයි උපාදානය කරගත් දේවල් බව ද යථා පරිදිම දැක ගනී. එය උපාදානය කර ගැනීමෙන් අනාථ වන බවද යථා පරිදි දකී.
මේ අනුවම ”ඉති මනෝ අනත්ථා , ධම්මා අනත්ථා, මනෝ විඤ්ඤාණං අනත්ථා, මනෝ සම්ඵස්සෝ අනත්ථා, වේදනා අනත්ථා, තණ්හා අනත්ථා” ආදී වශයෙන් යථාභූත ඥාණ දර්ශනය ද ලැබෙයි. මේ අනුව ඇත්ත ඇති සැටියෙන්ම දැකගනී. මෙසේ චක්ඛු, සෝත, ඝාණ, ජිව්හා, කාය හා මනෝ යනාදී ආයතන හය සම්බන්ධයෙන්ම උපත ලබන ශක්තිය මේ ආකාරයෙන්ම මෙතෙක් කල් ”අත්ථ” යැයි අස්මිමානයෙන් ගත් සියල්ලම (සබ්බ කාය) ”අනත්ථ” බව දැන් පසක් කොට දැක ගනී. අනත්ථ යනු අනාත්ම යන අදහස නොවේ. අනාථ වීම යන අර්ථයයි.
ඊළඟ පියවරේදී මෙම ඡ ඡක්ක සූත්රයේ විග‍්‍රහකර පෙන්වා වදාළේ ”සක්කාය සමුදය ගාමිණී ප‍්‍රතිපදාව හා සක්කාය නිරෝධ ගාමිණී ප‍්‍රතිපදාව” නමැති ද්වතාවයයි. සංසාර ගමනට යළි යළිත් දිගටම බැඳ තබන, සංයෝජන දහයම උත්පාදනය කර දී, සකස් කර දී, දුක නිර්මානය කරනු ලබන ප‍්‍රතිපදාව වන්නේ සක්කාය සමුදය ගාමිණී ප‍්‍රතිපදාවයි. ”සං” උත්පාදනය වන්නේ සමුදය බිහිවී සංසාරයට බැඳෙන්නේ බඹයක් පමණ වූ මේ ති‍්‍රජකයම කිළිටි කරන්නේ (සංකිළිට්ඨේන) මෙම ”සක්කාය සමුදය ගාමිණී ප‍්‍රතිපදාව” අනුගමනය කිරීමෙනි. මේ නිසා මේ සමුදය, සං උපත ලබන ආකාරය යථාපරිදි තේරුම්ගෙන ඉන් මිදී නිදහස් විය යුතු බව තේරුම් ගත යුතුයි. සමුදය නිරෝධ කළයුතුය යන්න මෙහි තේරුමයි. මෙය ද ”චක්ඛුං එ්තං මම, එ්සෝහමස්මි, එසෝ මේ අත්ථාති” රූපේ එ්තං මම, එ්සෝ හමස්මි, එසෝ මේ අත්ථාතී, චක්ඛු විඤ්ඤාණං එ්තං මම, එසෝ හමස්මි, එසෝ මේ අත්ථාති, චක්්ඛු සම්ඵස්සං එ්තං මම, එසෝ හමස්මි, එසෝ මේ අත්ථාතී, වේදනාවන් හා තණ්හාව ද එ්තං මම, එසෝ මේ හමස්මි, එසෝ මේ අත්ථාති යන්න ”සමනුප්පස්සති” කළ යුතුයි. ”සමනුප්පස්සති” යනු මනසින් අනුපස්සනා කරමින් මෙතෙක් කල් ”අත්ථ” වශයෙන් මමත්ත්වයෙන්, මඤ්ඤතාවයෙන් මම, මගේ, මගේ ආත්මය වශයෙන් ගැනීම වැරදි බව තේරුම්ගෙන, ඉන් නිදහස්වීමට අනත්ථ බව අවබෝධ කරගෙන සක්කාය සමුදය ගාමිණී මාර්ගයෙන් ඉවත් වී නිදහස් වීමයි.
මේ ආකාරයටම ඇස, කන, නාසය, දිව, කය හා මනස යනාදී ආයතන හයෙන්ම උපත ලබන සක්කාය සමුදය වන හැටි දැක ගත් පසුව එ් පුද්ගලයා ”ධම්මෝ සංදිට්ඨිකෝ” යන අවබෝධයද ලැබූ සක්කාය සමුදය ගාමිණී ප‍්‍රතිපදාව පිළිබඳව ද යථා පරිදිම අවබෝධය ලැබුවෙක් වෙයි. කෙළෙස් උපදින, දුක නිර්මාණය කර දෙන, යළි යළිත් සසර උපත ලබන්නටම හේතුවන මේ සක්කාය සමුදය ගාමිණී මාර්ගය වැරදි මාර්ගය බවත්, පසක් කොට අවබෝධකරගෙන එ් වැරදි මාර්ගයෙන් ඉවත් විය යුතුය යන්න ද දැකගනී.
මෙහිදී පෙන්වා දුන් සක්කාය නිරෝධගාමිණී පටිපදාව ද මනාකොටම තේරුම් ගෙන අවබෝධ කරගත යුතු හා ප‍්‍රායෝගිකවම අනුගමනය කළයුතු ප‍්‍රතිපදාවයි. එනම් සමුදය නිරෝධ කිරීමේ ප‍්‍රතිපදාවයි. ”චක්ඛුං නේතං මම, නෙසෝ හමස්මි, නමේසෝ අත්ථාති රූපේ නේතං මම, නෙසෝ හමස්මි, නමේසෝ අත්ථාති, වේදනා හා තණ්හා දෙකම ද නේතං මම, නෙසෝ හමස්මි, නමේ සෝ අත්ථාති” ආදි වශයෙන් ආයතන හයෙන්ම කරුණු ලබන චක‍්‍රාකාර කි‍්‍රයාකාරකම් තිස්හයමත් මම යැයි ගැනීමට, මගේ යැයි ගැනීමට, මගේ ආත්ම යැයි ගැනීමට සුදුසු නොවන බව, උපාදානය කර ගැනීමට සුදුසු නොවන බව, තණ්හාවෙන් සුව වේදනාවක් හෝ අසුඛ වේදනාවත් හෝ අදුක්ඛම අසුඛ වේදනාවක් ලෙස හෝ විඳවීමට සුදුසු නොවන බවත් යථාපරිදිම තේරුම් ගත යුතුය. ”මම වෙමි” යන අන්තයද වැරදිය. ”මම නොවෙමි” යන අනිත් අන්තය ද වැරදිය. ආත්ම වාදය ද, අනාත්ම වාදය ද, උච්ෙඡ්ද වාදය ද, සාස්වත වාදය ද යන සියල්ලම අන්තවාදී අදහස් නිවනට බාධාවන සංසාරයට යළි යළිත් බැඳ තබන බැමි බව මනාකොට අවබෝධ කරගත යුතුය.
මේ අනුව සක්කාය දැක්ම උපත ලබන සක්කාය සමුදය ගාමිණී මාර්ගයද , සක්කාය දැක්ම උපත නොලබන (අනුත්පාද වන) සක්කාය නිරෝධ ගාමිණී මාර්ග ප‍්‍රතිපදාව ද යන දෙකම යථාපරිදි අවබෝධ කරගැනීම ඊළඟ පියවරයි. මේ දෙකම මනාකොට, පසක් කොට තේරුම් ගත් අරිය ශ‍්‍රාවකයාට දුකෙන් මිදී නිදහස් වීමේ නිවැරදි (සම්මා) මාර්ගය ද යථාපරිදිම අවබෝධ වෙයි. එය සම්මා දැක්මයි. සම්මා දෘෂ්ඨියට පත්වීමේදී අත්හැරිය යුතු සක්කාය සමුදය ගාමිණී පටිපදාව ද, අනුගමනය කළයුතු සක්කාය නිරෝධ ගාමිණී පටිපදාව ද යන දෙකම දැකගනී. සක්කාය සමුදය ගාමිණී ප‍්‍රතිපදාව යථාපරිදි තේරුම්ගත් පුද්ගලයා චතුරාර්ය සත්‍යයන් හතරෙන් මුල් දෙක එනම් දුක්ඛ අරිය සත්‍යය ද, දුක්ඛ සමුදය අරිය සත්‍යය ද අවබෝධ කරගනී. එ්වාගේම සක්කාය නිරෝධ ගාමිණී පටිපදාව යථා පරිදි අවබෝධ කරගත් අරිය ශ‍්‍රාවකයා දුක්ඛ නිරෝධය හා දුක්ඛ නිරෝධ ගාමිණී ප‍්‍රතිපදාව යනාදි වශයෙන් චතුරාර්ය සත්‍යයන්ම ප‍්‍රත්‍යක්ෂ කොට අවබෝධ කර ගනී.
මෙයද ආන පාන භාවනාවකි. ”සං” උපත ලබන සමුදය බිහිවන සංඛාර ප‍්‍රහාණය කළ යුතුයි. එනම් රාග, ද්වේෂ, මෝහ ප‍්‍රහාණය කළ යුතුයි. ”සං” නිරෝධ වන වීත රාගී, වීත ද්වේශී, වීත මෝහී යහපත් සිතුවිලි ආශ‍්‍රය (ආන) කළ යුතුයි. නිරෝධ යනු නිර්උදා යන්නයි. අනුත්පාද යන්නයි.
ඊළඟ පියවරෙන්ද මේ පිළිබඳවම තවදුරටත් සම්පූර්ණ විග‍්‍රහයෙක්ම කරයි. මෙහිදීද අනුසය පිළිබඳව ද්වතාවයම විග්රහ කර පෙන්වයි. චක්ඛුංච පටිච්ච රූපේච උප්පඡ්ඡති චක්ඛු විඤ්ඤාණං තිණ්ණං සංගති ඵස්සෝ, ඵස්ස පච්චයා උප්පජ්ජති වේදයිතං, සුඛංවා, දුක්ඛං වා, අදුක්ඛමසුඛං වා.
01. සෝ සුඛාය වේදනාය ඵුට්ඨෝ සමානෝ අභිනන්දති, අභිවදති, අජ්ඣොසාය තිට්ඨති. (සුව වේදනාවට ආස්වාදයට ඇලෙයි.) ”තස්ස රාගානුසයෝ අනුසේති” (රාග අනුසය සිතක උපදින ආකාරය විග්රහ කර ඇත.)
02. සෝ දුක්ඛාය වේදනාව ඵුට්ඨෝ සමානෝ, සෝචති, කිලමති, පරිදේවති උරත්තාලිංකන්‍දති, සංමෝහං ආපජ්ජති. (අපි‍්‍රය වේදනාවෙන් ගැටෙයි.) ”තස්ස පටිඝානුසයෝ අනුසේති” (ද්වේෂය සිතක උපත ලබන ආකාරයයි.)
03. අදුක්ඛමසුඛාය වේදනාය ඵුට්ඨෝ සමානෝ වේදනාය සමුදයඤ්ච, අත්ථංගමඤ්ච, අස්සාදංච, ආදීනවඤ්ච, නිස්සරණඤ්ච, යථාභූතං නප්පජානාති (යථා භූත ඥාණයෙන්, ඇත්ත සත්‍යය ඇති සැටියෙන් දැක ගැනීමට නොහැකි වෙයි.) තස්ස අවිඡ්ජා අනුසයෝ අනුසේති (අවිද්‍යා අනුසය සිතක උපත ලබයි.) මේ අනුව සිතක අවිද්‍යා අනුසය උපත ලබන්නේ අදුක්ඛම අසුඛ දෙක අතර මැන මැන සිතින් විඳවීමෙනි. පටිච්ච සමුප්පාද කි‍්‍රයාවලියම මේ ආකාරයෙන් චක්ඛුං, සෝතං, ඝානං, ජිව්හා, කායං, මනෝ ආදි ආයතන හයෙන්ම අවිද්‍යා මූලයෙන් කි‍්‍රයාත්මක වීමේ ප‍්‍රතිඵලය වන්නේ සිතක් තුළ නිරන්තරයෙන්ම පි‍්‍රය දේට ඇලෙන රාගානුසය, අපි‍්‍රය දේට පටිඝවන (ගැටෙන) පටිඝානුසය හා මානයෙන්, මෝහයෙන් මුළාවන්නට හේතුවන අවිජ්ජානුසය (කෙළෙස්) උත්පාදනය වීමයි. මෙසේ කි‍්‍රයාත්මක වන සිතක් තුළ අවිජ්ජා සහිත හේතුඵල පරම්පරාවක් කි‍්‍රයාත්මක වන නිසාම දුකින් මිදී නිදහස් වීමේ මාර්ගය නිබ්බානගාමී මාර්ගය ආවරණය කර වසා දමයි. මේ අයුරු අවිද්‍යාවෙන්, පංචකාම නීවරණ ධර්මවලින් නිවන් මාර්ගයම වැසෙයි. පංචකාම නීවරණ ධර්මයන්ම සිතක උපත ලබන්නේ සක්කාය සමුදය ගාමිණී මාර්ගය කි‍්‍රයාත්මක වීමේ හේතුවෙනි.
මේ විග‍්‍රහකර පෙන්වා දුන් ආකාරය තමන්ගේ මනසින්ම මෙනෙහි කර තමා තුළින්ම දැකගෙන සංසාර ගමන දිගින් දිගටම නිර්මාණය වන්නට මුල් වන, නිදාන වන, ප‍්‍රත්‍ය වන හේතු ද තේරුම් ගත යුතුමයි. සංසාර ගමන යළි යළිත් නිර්මාණය කරන්නේම රාග අනුසය, පටිඝානුසය හා අවිජ්ජානුසයෝයි.
පටිච්චසමුප්පාදය (සං උදය) නිරෝධ කරන, කුණු සළාහැර සිත ශුද්ධ පවිත්ර කරන, කුසලමූල පටිච්චසමුප්පාද කි‍්‍රයාවලිය ද මේ ධර්මය අසා අවබෝධ කරගත යුතු දෙයකි. එය ආශ‍්‍රය කළයුතු ”ආන” ධර්මයයි. පෙර පරිදිම මෙහිදීද හේතුඵල විග‍්‍රහයක් කරයි.
”චක්ඛුංච පටිච්ච රූපේච උප්පජ්ජති වේදයිතං
සුඛං වා, දුක්ඛංවා, අදුක්ඛමසුඛංවා.”
යන විග‍්‍රහය අවබෝධ කරගත යුතු ධර්මයයි. මේ බව යථා පරිදි අවබෝධකරගත් පසුව අරිය ශ‍්‍රාවකයා.
01. ”සෝ සුඛාය වේදනාය ඵුට්ඨෝ සමානෝ, නාභිනන්දති, නාභිවදති, නජ්ඣාසාය තිට්ඨති.” (අනත්ථ සේ දකී, නිසරු බව දකී) ”තස්ස රාගානුසයෝ නානුසේති” (සිතෙහි රාග අනුසය නොඋපදියි) සුව, සුඛසේ මෙතෙක් කල් සිතු දේ මායාවක්ම පමණක් බව අනාථ වන්නටම හේතුවන බව දැක විඳවීමෙන් මිදී නිදහස් වෙයි.
02. සෝ දුක්ඛාය වේදනාව ඵුට්ඨෝ සමානෝ, න සෝචති, න කිලමති, න පරිදේවති, න උරත්තාලිංකන්‍දති” (අනත්ථසේ දකී) සම්මෝහං ආපජ්ජති. (ද්වේෂය, වෛරය සිතෙහි නොඋපදියි) ”තස්ස පටිඝානුසයෝ නානුසේති” (පටිඝ අනුසය සිතේ නොඋපදී) දුක යනු විඳව විඳවා සිටිය යුතු දෙයක් නොවන බවත් එයද සිතේම උපත ලැබු මායාවක් බවත් දැක, විඳවීම නවතා දමයි.
03. අදුක්ඛමසුඛාය වේදනාය ඵුට්ඨෝ සමානෝ තස්සා වේදනාය සමුදයඤ්ච, අත්ථංගමඤ්ච, අස්සාදඤච, ආදීනවඤ්ච, නිස්සරණඤ්ච, යථාභූතං පජානාති” (සත්‍යය දකී) තස්ස අවිජ්ජානුසයෝ නානුසේති (සිතෙහි අවිද්‍යා අනුසය නොඋපදියි.) මේ ආකාරයටම මෙම කුසලමූල පටිච්චසමුප්පාද කි‍්‍රයාවලියද චක්ඛුං, සෝතං, ඝානං, ජිව්හා, කායං, මනෝ යන ආයතන හයෙන්ම වේදනා උපදින උපදින මොහොතේම නිරෝධ කරමින්, සුව වේදනාවට නොඇලී, දුක් වේදනාවට නොගැටී, අදුක්ඛමසුඛ වේදනාවට ද මුළානොවී, ඉවසීමෙන් විමසා බලා, එහි යථා තත්ත්වය දැන හඳුනාගෙන එයම උපාදානය වන්නට මුල්වන, නිධානවන හේතුවද සිතින් වේදනාවක් විඳවීමේ කැමැත්තම බවද තේරුම් ගෙන සියලූ සංඛාර උපේක්ඛා සිතින් දැක ගැනීමෙන්ම රාගානුසය නිරෝධ කරයි. නොඋපදී. රාග අනුසය සිතින් පහව යයි. පටිඝානුසයට නොගැටෙයි. (පටිවිනෝදෙත්වා) අවිජ්ජා අනුසය සහමුළින්ම සිතින් ඉවත් වෙයි. (සමූහනිත්වා) මේ අනුව ”අවිජ්ජං පහාය, විජ්ජං උප්පාදෙත්වා”. පැවැත්ම, ජීවත්වීම පිළිබඳව පරම සත්‍යය විනිවිද බලා දැක ගැනීමේ ශක්තිය තමන්ටම ලැබෙයි. ”සංසාරයි” කියා මෙතුවක් කල් දුකම නිර්මාණය කරගත්තේ තමන්ගේම නොදන්නා කම නිසාම බවත් යථා පරිදි දැක ගෙන ඉහාත්මයේදීම, මේ ජීවිත කාලය තුළදීම, සියලූ දුක් නිමාකර, අලූතින් දුක උපදවන්නට මුල් වූ සියලූ හේතුන්ද ප‍්‍රහාණය කර, කෙළෙස් මුල් උදුරා දමා නිදහස් වෙයි. (ඨාන මේතං විජ්ජති)
මේ ධර්මතාවය (කුසලමූල පටිච්චසමුප්පාද ධර්මයයි.) තම සිතින්ම මේ සත්‍යය පසක් කොට දැකගත් අරිය ශ‍්‍රාවකයා (එ්වං පස්සං) චක්ඛුස්මිං නිබ්බින්දති, රූපේසු නිබ්බින්දති, චක්ඛු විඤ්ඤාණේ නිබ්බින්දති, චක්ඛු සංඵස්සයේ නිබ්බින්දති, වේදනාය නිබ්බින්දති, තණ්හාය නිබ්බින්දති, සෝත, ඝාන, ජිව්හා, කාය, මනෝ ආදී චක‍්‍රයන් හයෙහිමත් නිබ්බින්දති, (නොබැඳෙති) නිබ්බින්දති යනු කළ කිරීම නොවේ. නිබ්බින්දං විරජ්ජති, (නොඇලෙති, නොගැටෙති) විරාගා විමුච්චති (මුළාවෙන් මිදී නිදහස් වෙති) විමුත්තස්මිං, විමුත්තමිති, ඥාණං හෝති (ප‍්‍රඥා විමුක්තියට පත්වේ.) නිබ්බින්දති යනු නොබැඳීමයි. සම්බන්ධ නොවීමයි. නොගැටීමයි. මුළා නොවීමයි. නිබ්බින්දති යන සිතින් නොබැඳීම නිසා සිතෙහි මතුවන අභිනන්දයෙන් සිත මිදී නිදහස් වෙයි. සැප විඳීමේ අපේක්ෂාවෙන් සිත මිදෙයි. ”නිබ්බින්දති” යන පදය ”කළකිරීම” ලෙසින් ති‍්‍රපිටක සිංහල පරිවර්තනයේ වැරදි ලෙසින් සිංහලයට පරිවර්තනය කර ඇත. කළකිරීම ද්වේෂය නිසා සිතක ඇතිවන ගතියකි. නොබැඳීම, නොඇලීම නිසා සිත රාගයෙන් වෙන් වෙයි. (විරජ්ජති) රාගයෙන් වෙන්වී, විරාග වූ සිත සහමුළින්ම විමුක්තියට පත්වෙයි. (විමුච්චති) මෙසේ රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන්, මෝහයෙන් මිදී නිදහස්ව කෙළෙස් වලින් විමුක්ත වූ සිත පිරිසිදු තත්ත්වයටම පත්වෙයි. මේ අනුව යථාභූත ඥාණ දර්ශනය හා විමුක්ති ඥාණ දර්ශනය නම් වූ බුද්ධ ඥාණයන්ද සිතේහි බලගැන්වෙයි. හය ආකාර වූ පිරිසිදුවීමක්, විමුක්තියක් මේ අනුවම ප‍්‍රත්‍යක්ෂකර ගෙන අරහත් ඵලයටම පත්වෙයි.
ඛීණා ජාති, වුසිතං බ‍්‍රහ්ම චරියං, කතං කරණීයං, නපරං ඉත්ථත්තායාති, පජානාති යන සියලූ අරහත් ගුණ අංගයන්ගෙන් සමන්විත වෙයි. උපතක් ලබන්නට හේතුවන සියලූ කර්ම බීජ සිඳ දමා කෙළෙස් අවසන් කළේය. (ඛීණා ජාති) රාග, ද්වේෂ පමණක් නොව මෝහය හා මානය ද සහමුළින්ම සිඳ දමා, බ‍්‍රහ්මත්වයට ඇලූම් කළ අරූපී සිතින් ද මිදී නිදහස් විය. (වුසිතං බ‍්‍රහ්ම චරියං) කළයුතු සියල්ල නිමා කර නිවනට අවශ්‍ය සියලූ අංගයන් ප‍්‍රත්‍යක්ෂව දැක සත්‍යාවබෝධය සම්පූර්ණ කර ගත්තේය. (කතං කරණීයං) මතු දුක නිර්මාණය කරන්නට හේතුවන ආයතනික රටාව ද සහමුළින්ම සිතින් උදුරා දැමීය. (නාපරං) පරම සත්‍යය යථාපරිදි අවබෝධ කරගන්නා ලදී. සම්මා විමුක්තියටම සිත පත්වෙන බව පසක් කොට දැකගති. (ඉත්ථත්තායාති පජානාති)
මෙම ඡ ඡක්ක සූත‍්‍ර ධර්ම දේසණාවෙන් අංග සම්පූර්ණ වූ ද, පරිපූර්ණ වූ ද සරළ නිවන් මාර්ගයම පැහැදිළිව, පිරිසිදුව විග්රහ කරදී ඇත. ප‍්‍රායෝගිකවම තමන්ම තමන්ටම කරගත යුතු වැඩපිළිවෙළක්, ප‍්‍රතිපදාවක් මෙහිදී විග‍්‍රහකරදී ඇත.
මෙම ඡ ඡක්ක සූත‍්‍ර දේසණාවේදී කරුණු විග්රහ කිරීමට උපමා කථා, උදාහරණ කථා, පරිවාර කථා හෝ එවැනි කිසිවක්ම යොදාගෙන නැත. පරමාර්ථ ධර්මයම, අභිධර්මයම, පටිච්චසමුප්පාද ධර්මයම, චතුරාර්ය සත්‍යය ධර්මයම මෙහිදී සරළව විග්රහ කර පෙන්වා දී ඇත. එනම් ප‍්‍රායෝගිකවම අනුගමනය කළ යුතු කෙටිම සරළම මාර්ගය පෙන්වා දී ඇත.
මෙහිදී භාවිතා කර ඇති ක‍්‍රමවේදය වන්නේ ද්වතාව ධර්මය විග්රහ කරමින් පටිච්ච සමුප්පාද ධර්මයම විග්රහ කර දීමයි. මෙම සූත‍්‍ර ධර්මය කියවාගෙන යන කෙනෙකුට අවබෝධ කරගත හැකි අවබෝධකර ගතයුතු වැදගත්ම දෙයක් නම් මෙහිදී ධ්‍යානයන් ගැන හෝ සමාධි ගැන හෝ භාවනා ගැන හෝ කිසිවක් ප‍්‍රකාශ කර නැත යන්නයි. අද සම්මත භාවනා මධ්‍යස්ථාන වල කියාදෙන ආකාරයේ ධ්‍යානයන් ලැබීමේ අවශ්‍යතාවයකින් තොරවම සතර මග සතර ඵලයන්ම ලබාගන්නට මෙම සරළ ක‍්‍රමය නියත වශයෙන්ම උපකාර වන බව පැහැදිළිවම හා පිරිසිදුවම සහතික කර පෙන්වා දීම මෙහි විශේෂත්වයයි.
මෙම සූත්රයේ අවසානම ඡේදයේ පෙන්වාදී ඇති පරිදි මේ සූත‍්‍රධර්මය ශ‍්‍රවණය කළ භික්ඛූන්ගෙන් සැට(60) නමක් එතැනදීම (සට්ඨිමත්තානං භික්ඛූනං) අරහත් තත්ත්වයටම පත් වූ බවද මෙහි පැහැදිළිවම ප‍්‍රකාශ කර දක්වා ඇත.(අනුපාදාය ආසවෙහි විත්තානි විමුච්චිං සුති) පසු කලෙකදීද මේ හෙළබිම තුළදීම මේ උතුම් සූත‍්‍ර ධර්මය හෙළබසින් හෙළ අටුවා ලෙසින් විග්රහ කරදීමෙන් ද අරහතුන්වහන්සේලා බිහි වූ බව ”දහමට සරිකොට හෙළුවෙන් පෙරකී නිවනට සපැමිණි සඟසැට නමකි.” යනුවෙන් ලෝවැඩ සඟරාවේ එන කවියෙන් ද පැහැදිළි කරදී ඇත. මේ අතරම අපේ පැරණි බෞද්ධ ඉතිහාස කථාවලට අනුව මලියදේව මහඅරහතුන් වහන්සේ අරහත් තත්ත්වයට – අරහත් ඵලයටම පත්වූයේ ද, මෙම උතුම් ඡ ඡක්ක සූත‍්‍ර ධර්මදේසණාව පවත්වන අවස්ථාවේදීමය. මේ නිසා මෙවන් උතුම් වූ ධර්ම දේශණාවක් නිවැරදිව දේශණා කිරීමෙන් පවා අරහත් මඟඵලයට පත්විය හැකි බවද මේ අනුවම පසක් කොට දැනගත යුතුය.
අද වන විට මෙවන් උතුම් සූත‍්‍ර ධර්මයන් භාවිතයෙන් තොරව අභාවයට පත්වන්නටත් සමහර විටකදී සම්මත ධර්ම දේශණා ලෙසින් පමණක්ම භාවිතයට ගෙන පදපරම විග‍්‍රහයක් ලෙසින් ඉදිරිපත් කරන්නටත් හේතු වූ මූලිකම කරුණ නම් ”හේතුඵල ධර්මය නම් වූ උතුම් ‘‘පටිච්ච සමුප්පාද ධර්මය” වැරදි ආකාරයෙන් විග්රහ කර කියාදීමයි. පටිච්චසමුප්පාද ධර්ම විග‍්‍රහයෙහි එන තිපරිවට්ටයම දේශණා කරන්නට නොදැනීමයි. දේශණා නොකිරීමයි.
මේ සූත‍්‍ර ධර්මයෙහි එන වැදගත්ම පදයක් වන ”පටිච්ච” (”චක්ඛුංච පටිච්ච රූපේච” සෝතංච පටිච්ච සද්දංච” ආදී වශයෙන්) විග‍්‍රහකළ පටිච්ච වීමේ කි‍්‍රයාවලිය ති‍්‍රපිටකය සිංහලයට පරිවර්තනය කිරීමේදී සහමුළින්ම ”පටිච්ච” යන පදය අමතක කර දමා, එය නොවැදගත් පදයක් ලෙසින් අතහැර දමා ඇත. මෙහිදී ති‍්‍රපිටක පරිවර්තකයා විසින් පරිවර්තනයේදී යොදාගෙන ඇති සිංහල පදවැල් ගැන විමසිලිමත්ව බලන්න. (”ඇස ද රූපායතනය ද නිසා චක්ෂුර් විඤ්ඤාණය උපදින්නේය. කනද ශබ්දායතනය ද නිසා ශ්‍රෝත විඤ්ඤාණය උපදින්නේය.) මෙම පරිවර්තනයේදී සහමුළින්ම ”පටිච්ච”වීම යන පදය අමතක කර දමා, අතහැර ඇති අතරම ”චක්ඛුංච” යන පදය ද වැරදියට ”ඇස” යනුවෙන්, සෝතංච යන පදය ”කන” යනුවෙන්, ඝානංච යන පදය”නාසය” යනුවෙන් , ජිව්හාච යන පදය ”දිව” යනුවෙන්, කායංච යන පදය කය යනුවෙන්, මනාච යන පදය ”මන” යනුවෙන් ආදී ලෙසින් වැරදියටම සිංහලයට පරිවර්තනය කර ඇත. චක්ඛු – චක්ඛුංච නොවේ, චක්ඛුංච – චක්ඛු නොවේ යනාදී වශයෙන් විභංගප‍්‍රකරණයේ මේ වෙනස පැහැදිළිවම විග්රහ කරදී ඇත. මේ පද දෙක දෙකකි. චක්ඛු යනු ඇස යන්නයි. ”චක්ඛුංච” යනු ඇසෙහි උපත ලබන යම් කි‍්‍රයාකාරී ශක්තියක් හැඳින් වූ පදයකි. මේ ආකාරයට ආයතන හයෙන්ම උපත ලබන ශක්තිය මෙහිදී විග‍්‍රහකර ඇත. මේ ශක්තිය උපත ලබන්නේ ”පටිච්ච” වීමේ එ්කායන හේතුවෙනි. මේ ශක්තිය විඤ්ඤාණ ශක්තියයි. සමුදය ශක්තියයි.
”චක්ඛුංච පටිච්ච රූපේච උප්පජ්ජති චක්ඛු විඤ්ඤාණං
චක්ඛුංච නපටිච්ච රූපේච අනුප්පාදෝ නිබ්බානං”
මේ විග‍්‍රහයේදී පෙන්වා වදාළ ”පටිච්ච හා න පටිච්ච” යන ද්වතාවය වෙන්කර තේරුම් නොගත් ති‍්‍රපිටක පරිවර්තකයා ඇස, කන, නාසය, දිව, කය, මන ගැන මිසක් මේ ඉන්ද්‍රියයන්ගෙන් ශක්තියක් උපත ලබා එ්වා ආයතනයන් බවට පත්වීමේදී ලබන රත්වීම, මත්වීම ගැන හෝ ගිනි ගන්නා ස්වභාවය ගැන හෝ සංඛාර ශක්තිය ගැන හෝ දැනුමක් අවබෝධයක් නැතිවම මේ උතුම් ධර්මය සිංහල භාෂාවට පරිවර්තනය කරමින් පිරිසිදු නිවන් මඟ අවුරා වසා දමා ඇත යන්නද පෙන්වා දිය යුතුමය.
ඇස, කන ආදී වූ ඉන්ද්‍රියයන් හයම පාවිච්චි නොකර භාවිතා නොකර අරහතුන් වහන්සේට ද පිරිණිවන් පානාතුරුම ජීවත් විය නොහැකිය. ඇසෙන් රූපයක් බැලීම වරදක් නොවේ. ඇසෙන් බලන රූපයට මත්වීමෙන්, අසංවර බවට පත්වෙන්නේ පටිච්ච වීම නමැති හේතුව නිසාමය. ”පටිච්චවීමේ නියත ප‍්‍රතිඵලය (සං උත්පාදවීම) සමුදය බිහිවීමයි. කෙළෙස් උපදින්නට හේතුවන්නේ ඇස, කන ආදී ඉන්ද්‍රියයන්ට රූප, ශබ්ද ආදිය පටිච්චවීමේ කි‍්‍රයාවලිය නිසයි. මේ නිසා පටිච්චසමුප්පාද කි‍්‍රයාවලිය හේතුඵල ධර්මය පිළිබඳව කිසිම දැනීමක් හෝ අවබෝධයක් හෝ නැතිවම සිදු කරන ලද මේ ති‍්‍රපිටක සිංහල පරිවර්තනය නිසා උතුම් බුද්ධ ධර්මයම විකෘති කිරීමක් කර ඇත.
මාගධී බසින් දේශණා කරන ලද පෙළ දහම නමින් අද හඳුන්වන මේ උතුම් බුද්ධ භාෂිතය පද පරම ලෙසින් – මාගධී පදයට සිංහල පදයක් ලෙසින් – පදගත පරිවර්තනයක් කිරීම සුදුසු නොවන බව බුදුපියාණන්වහන්සේම බොහෝ තැන්වල පෙන්වා වදාරා ඇත. ගෝතම බුදුපියාණන් ජීවත් වූ යුගයේදීම මේ මාගධී බුද්ධ භාෂිතයට හෙළ අටුවා ලියා ලේඛන ගතකර එ්වා පවත්වාගෙන ආවේ මේ හේතුව නිසාය. අනුරාධපුර යුගය පටන් මහනුවර යුගය දක්වාමත් මාගධී බුද්ධ භාෂිතය පදගත ලෙසින් පදපරම ලෙසින් සිංහල භාෂාවට පරිවර්තනය නොකළේ මේ හේතුව නිසාමය. එ් වෙනුවට කළේ් අටුවා, ටීකා, ටිප්පනි ලියා පළ කිරීමයි. බුද්ධඝෝෂ හිමියන්ද ති‍්‍රපිටකය පරිවර්තනය කරන්නට ගියේ නැත. එ් හිමියන් පාළිියට පරිවර්තනය කළේ් එදා ප‍්‍රචලිතව පැවති හෙළ අටුවා පොත් සමූහයක්ම පමණි.
එතෙක් කල් මාගධී බසින් පමණක් පවත්වාගෙන ආ පිරිසිදු ති‍්‍රපිටක ධර්මය 1884 පමණ ජේම්ස් පි‍්‍රන්සස්, ජෝර්ජ් ටර්නර් යන ඉංගී‍්‍රසි ජාතික මහත්වරුන් හා වෙනත් සුදු මහත්වරුන් විසින් ඉංගී‍්‍රසියටත්, ජර්මන් බසටත් පසුව 1901 වර්ෂයේදී පමණ සිංහලයටත් පරිවර්තනය කරන ලද්දේ පෘථග්ජන මිනිසුන් විසිනි. ඒ පදගත පරිවතනයන් ලෙසිනි. එක මාගධී පදයකට ගැළපෙන සේ තෝරාගත් එක සිංහල පදයක් යොදාගෙන බුද්ධ භාෂිතය පරිවර්තනය කිරීම වැරදිය. 1954 වර්ෂයේදී රජයෙන් පත් කරන ලද ති‍්‍රපිටක පරිවර්තන මණ්ඩලයද මේ උතුම් බුද්ධ භාෂිතය සිංහලයට පරිවර්තනය කිරීමේදී මේ පදගත පරිවර්තන ක‍්‍රමවේදයම භාවිතා කර ඇති අතර ඔවුන් බොහෝ විටම බුද්ධ භාෂිතයට කිසිසේත්ම නොගැළපෙන ශෘංගාරාත්මක සංස්කෘත භාෂාවේ වචන සිංහල වචන වෙනුවට භාවිතා කරමින් කරන ලද පරිවර්තනය නිසා ද මේ උතුම් ධර්මයේ අර්ථයන් විකෘති විය.
මේ උතුම් ති‍්‍රපිටක ධර්ම දේශණාව (ඡ ඡක්ක සූත්රය) සිංහල භාෂාවට පරිවර්තනය කිරීමේදී මෙහි එන ඉතාම වැදගත් මාගධී පදයන් කිහිපයක්ම පද පරම ලෙස පදගත අර්ථයෙන් වැරදියට සිංහල බසට පරිවර්තනය කර පෙන්වා දී ඇත. මේ මාගධී පදවල අර්ථය මෙසේ නිවන් මඟට උපකාරවන සේ නිවැරදිව පෙන්වා දෙනු කැමැත්තෙමි.
01. ”භික්ඛු” යන පදය ”මහණෙනි” යනු වැරදි පරිවර්තනයකි. එදා භික්ඛුන් යනුවෙන් ආමන්ත‍්‍රණය කළේ මහණ, මෙහෙණි, උපාසක, උපාසිකා යන සිවුවනක් පිරිසටය. භව ඛය කරන්නට ඇප කැපවී කි‍්‍රයා කරන පිරිසටය. (අංගුත්තර නිකාය)
02. ”කිඤෙචිතං පටිච්ච වුත්තං – ඉද මේතං පටිච්ච වුත්තං” යනුවෙන් හය අවස්ථාවකදීම යළි යළිත් අවධාරණයෙන්ම විග්රහ කරන ලද ”පටිච්ච” යන පදය විග්රහ නොකර අත්හැර දමා මුළු ධර්ම දේශණාවෙහිම මූල හේතුව සහමුළින්ම අතහැර දමා ඇත. ”පටිච්ච” යනු යමෙකුගේ සිතක ඇතිවන මත්වීමත්, රත්වීමත් නිසා සිතකම උපත ලබන කැමැත්තේ තුන් ආකාරයම විග්රහ කරන්නට යොදාගත් උපකාර කරගත් පදයයි. පි‍්‍රය දේට ඇලීම පටිච්චවීමකි. ඒ අනුව සිතක රාගය උපදී. අපි‍්‍රය දේට ගැටීම ද ”පටිච්ච” වීමකි. සිතක ද්වේෂය උපත ලබන්නේ මේ පටිඝය නිසාය. පි‍්‍රය අපි‍්‍රය දේ අතර මුළාවීම ද වැරදියට මැනීමයි. (අදුක්ඛම අසුඛ බව) පටිච්චවීමකි. මෝහය උපත ලබන්නේ මේ සත්‍යය නොදන්නා නිසාය. (නප්පජානාති)
03. අත්ථ, අත්ථාති යන මාගධී පද දෙකම ”ආත්ම” යන අර්ථයෙන් භාවිතාකර වේද ආගමේ, ශිව ආගමේ එන ආත්ම වාදයක් බුදු දහමට ද ආරෝපණය කර ඇත. මෙය වැරදිය. අත්ථ, අත්ථාතී යන බුද්ධභාෂිතයේ එන උතුම් පදයන් මඤ්ඤතාවය, මමත්ත්වය, අස්මිමානය යන අර්ථය විග‍්‍රහකරන්නට යොදා ගත්හ. පංචස්කන්ධයම අස්මිමානයෙන්, මඤ්ඤතාවයෙන් මම, මගේ, යැයි ගැනීම අත්ථ සේ ගැනීමයි. මෙය ආත්මවාදය යන්නට වඩා බොහෝ වෙනස්ය. ”අත්ථ” යන පදයේ නිවැරදි අර්ථය තේරුම් ගන්නට නිච්ච, සුඛ යන පදවල ද අර්ථය තේරුම්ගත යුතුය. යමක් නිච්ච නම් එය සුවයකි. යමක් නිච්ච නම් සුව නම් ඒ සුවය අස්මිමානයෙන් ගැනීම නිසා ”අත්ථ” වෙයි.
04. අනත්ථ, අනත්ථා යන පද දෙකම ද අනාත්ම වාදය ලෙසින් පරිවර්තනය කර තිබීම වැරදිය. අනත්ථ, අනත්ථා යන පද දෙකෙන්ම පෙන්වා විග‍්‍රහකර වදාළේ් සංසාරයේ අනාථ වන බව, අතරමං වන බව, මංමුළාවන බවයි. සිතේ මතු වූ කැමැත්තට අනුව යමක් නිච්ච සේ, සුඛ සේ, අත්ථ සේ පවත්වන්නට, නවත්වන්නට නොහැකි වීම නිසා පුද්ගලයා අනාථ බවට පත් වෙයි. නාථ තත්ත්වයට පත් නොවන බවයි. මේ නිසා මෙයින් ප‍්‍රකාශ කළේ නාථ ධර්මය හා අනාථ ධර්මය යන ද්වතාවය තේරුම් ගත යුතු බවයි.
05. ”අත්ථා මේ උප්පජ්ජති ච චේති චාති ඉච්චස්ස එ්වමාගතං හෝති” යන පද පෙළම හය වරක්ම හය අවස්ථාවකදීම වැරදි ලෙසින් අර්ථ දක්වා පරිවර්තනය කර ඇත. ”මගේ ආත්මය උපදින්නේ යැයි යමෙක් කියා නම් එය නොයෙදෙයි.” යනුවෙන් මෙය සිංහලයට පරිවර්තනය කර ඇත. මෙය මම යැයි, මගේ යැයි, මගේ ආත්ම යැයි ගැනීමට සුදුසු නොවන බව යථා පරිදි සිතේ පැවති කැමැත්තෙන් (ඉච්චස්ස) සහමුළින් මිදී නිදහස් වන්නේය, (එ්වමාගතං හෝති) යනුවෙන් නිවැරදි විය යුතුය. ”නොයෙදෙයි” කියා පරිවර්තනය කිරීම අනියමාර්ථයෙන්, අනවබෝධයෙන් යොදාගත් යෙදුමකි.
06. ”ඒතං මම, එසෝ හමස්මි එසෝ මේ අත්ථාති” යන පද පේළියත් මෙහි ද්වතාව අර්ථය දක්වන ”නේතං මම, නෙසෝහමස්මි, න මේ සෝ අත්ථාති” යන පද පේළි දෙකමත්, ”මම වෙමි, මගේ වෙමි, මාගේ ආත්මය වෙමි” යනුවෙන් සහ ”මම නොවේ, මාගේ නොවේ, මාගේ ආත්මය නොවේ” යන වැරදි අර්ථයකින් ආත්ම වාදයට, අනාත්ම වාදයට හා උච්ෙඡ්ද වාදයට සාස්වත වාදයට අදාළ පරිදි වැරදියට පරිවර්තනය කර ඇත. බුදු දහම කිසිසේත්ම ආත්ම වාදයක් හෝ අනාත්ම වාදයක් හෝ නොවේ. හේතුඵල ධර්මයම පදනම් කර හේතුඵල පරම්පරාවක් උපත ලබන (සමුදය ධම්මාවා) හා හේතුඵල පරම්පරාවක් කි‍්‍රයාත්මකවීම නිසාම උපතක්, පැවැත්මක් යළි යළිත් (පුනබ්බවෝති) බිහිවන බව ප‍්‍රකාශ කරන ලද ධර්මයකි. මේ අනුව මෙහිදී භාවිතා කරන ලද ”මම වෙමි” යන්න වැරදි මතයකි. එයද අල්ලා ගැනීමකි. ‘‘මම නොවෙමි’’ යන්න ද වැරදි මතයකි. අල්ලා ගැනීමකි. එහි නිවැරදි පරිවර්තනය විය යුත්තේ පංචස්කංධයම මම යැයි ගැනීමට, මගේ යැයි ගැනීමට, මගේ ආත්ම යැයි ගැනීමට සුදුසු නොවන බව, උපාදානය කරගැනීමට සුදුසු නොවන බව යථා පරිදි අවබෝධ කරගත යුතුය යන්නයි.
07. ”චක්ඛුංච පටිච්ච රූපේච උප්පජ්ජති චක්ඛු විඤ්ඤාණං” යන්න ”ඇසත්, රූපයත් නිසා චක්ෂුර්විඤ්ඤාණය උපදී” යනුවෙන් ආයතන හයේදීම තිස්හය අවස්ථාවකදීම වැරදියට පරිවර්තනය කර ඇත. චක්ඛු යනු ඇස යන්නයි. චක්ඛුංච යනු ඇස නොවේ. ඇසෙන් හටගන්නා රත්වීමේ, මත්වීමේ, ගිනිගන්නා, අසංවර කි‍්‍රයාකාරීත්වය පෙන්වා දීමට භාවිතා කළ පදය ”චක්ඛුංච” යනුයි. පටිච්ච වන්නේ මේ ශක්තිය නිසාමය. මේ නිසා මේ පරිවර්තනය ඉතාමත්ම වැරදි ලෙසින් සිංහලට පරිවර්තනය කර ඇත.
08. අවසාන කොටසේ එන ”චක්ඛුස්මිං නිබ්බින්දති, රූපේ සු නිබ්බින්දති” ආදී වශයෙන් තිස් හය අවස්ථාවකදීම නිබ්බින්දති යනුවෙන් පෙන්වා වදාළ ධර්මතාවය චක්ෂුයෙහි කළකිරෙයි. රූපයෙහි කළකිරෙයි, ආදී වශයෙන් තිස්හය අවස්ථාවකදීම වැරදියට කළකිරීම ලෙසින් පරිවර්තනය කර ඇත. කළකිරීම යන්න මානසික රෝගයකි. අසහනයකි. ද්වේෂය නිසා සිතක ඇතිවන පසු බෑමක් විග්රහ කරන සිංහල පදයකි. නමුත් ”නිබ්බින්දති” යන පදයෙන් මාගධී භාෂාවේ බුද්ධ භාෂිතයේදී අදහස් කළේ, යථාභූතඥාණ දර්ශනය සඳහා නියත වශයෙන්ම උපකාර වන්නා වූ නොබැඳීම (මුංචිතුකම්මතා ඥාණයයි) යන්නයි. ඒ වේදනාව විඳව විඳවා සිටීම යන වැරදි දෙයින් ද කැමැත්තෙන්ම මිදී, නොඇලී, නොබැඳී නිදහස් වීමයි. ඒ රාගයෙන්, ද්වේෂයෙන්, මෝහයෙන් මිදී නිදහස් වීමයි. කෙළෙස් වලින් මිදි නිදහස් වීමම නිබ්බින්දති යන පදයේ නිවැරදි අර්ථයයි.
09. ”අදුක්ඛම සුඛාය වේදනාය” යනුවෙන් ත‍්‍රිපිටකයේ මාගධී බසින් සඳහන් කළ දේ සිංහල භාෂාවට පරිවර්තනය කරන විට එය ”උපේක්ඛා වේදනාව” ලෙසින් පරිවර්තනය කර ඇත. එය වැරදිය. අදුක්ඛම සුඛ වේදනාව නිසා සිතක අවිජ්ජා අනුසය උපත ලබන බව මෙහි පැහැදිළිවම ලියා දක්වා ඇත. එය ”උපේක්ඛා” යන ස්වභාවය ලෙසත් උපේක්ඛාව, වේදනාවක් ලෙසත් පෙන්වාදීම යන දෙකම වැරදිය. උපේක්ඛා යනු සිතක ඇතිවන උතුම් තත්ත්වයකි. රාගයෙන් ප‍්‍රියදේට නොඇලෙන, ද්වේෂයෙන් අප‍්‍රිය දේට නොගැටෙන, ප‍්‍රිය අප‍්‍රිය අතර මෝහයෙන් මුළා නොවන පිරිසිදු සිතක් උපේක්ඛා සිතකි. එය වේදනාවක් විඳවීමක් ද නොවේ.
ඡ ඡක්ක සූත්රය වැනි ඉතාමත්ම උතුම් වූ නියත වශයෙන්ම නිවන් මඟඵල ලබාගන්නටම උපකාරවන සේ විග්රහ කර වදාළා වූ අති උතුම් ධර්ම දේශණාවන් අපේ සිංහල බෞද්ධයාට සරළ සිංහල භාෂාවෙන් විග‍්‍රහකර, පිරිසිදු බුද්ධ ධර්මයම මතුකර පෙන්වා දුනහොත් බොහෝ සද්ධස්ස කුලපුත‍්‍රයින් ද මඟඵල ලබා සසර දුකින් මිදී නිදහස් වන බව පිරිසිදුවම දුටු නිසා මෙම උතුම් ධර්ම දේශණාව කාටත් තේරුම් ගතහැකි ආකාරයට මෙසේ ලියා විග්රහ කරන්නට තීරණය කළෙමි. මේ උතුම් මාර්ග ප‍්‍රතිපදාව කිහිප වරක් හෝ කියවා තමා තුළින්ම තම නිවන් මාර්ගය දැක ගන්නා ලෙස කාරුණිකව ඉල්ලා සිටිමි.
