බුදුපියාණන්වහන්සේ ස්වයංභූ ඥාණයෙන්ම, ස්වඋත්සාහයෙන්ම සොයා දැන, විවරණය කර, විග‍්‍රහ කර, පනවා වදාළ පරම පවිත්ර සිරි සද්ධර්මය දේශණා කළේ, අනන්ත අප‍්‍රමාණ කාලයක් සංසාර සාගරයේ අතරමංව දුක් විඳින ලෝක සත්ත්වයාට එම දුකින් මිදීමේ විමුක්ති මාර්ගය පෙන්වා දීමේ එකම පරමාර්ථයෙනි.
“ආචික්ඛනා දේසණා පඤ්ඤපනා, පට්ඨපනා විවරණා විභජනා උත්තානිකම්මංතී”
යනුවෙන් සච්ච විභංග සූත‍්‍රයෙහි පැහැදිළි කළේ මෙයයි.
ඒ බුද්ධ වචන, පෙළ දහම උත්තරීතර වන නිසාම ත‍්‍රිපිටක ධර්මය ලෙසින් අද දක්වාම නොනැසී පවතී. පසුකාලීනව නිර්මල බුද්ධ දේශණාවට අටුවා ටීකා ලිවීම නිසාත්, විවිධ භාෂාවන්ට බුද්ධ ධර්මය පරිවර්තනය කිරීමේදීත්, ආචාර්ය මත, ආචාර්යවාද එකතු විය. නිකාය භේද ඇති වීම නිසා ඒ ඒ නිකාය වල මතවාද වලට ගැළපෙන ලෙස ධමර්‍ අර්ථයන් විකෘති කළහ. පසුකාලීන ව හින්දු, ශිව, ජෛන ආදී විවිධ ආගමික සංකල්ප හා ලෞකික මතද බුද්ධාගමට එකතු විය. පෙළ දහමෙන් පෙන්වා වදාළ පිරිසිදු නිවන් මඟ, නිවැරැදි නිවන් මඟ විකෘති වී අපැහැදිළි තත්ත්වයට පත්වීම මෙහි ප‍්‍රතිඵලයයි.
ලෞකිකත්වයට ඇලුම් කළ පෘතග්ජන ලෝකයාට ගැළපෙන සේ නිර්මල බුද්ධ ධර්මය වෙනස් අර්ථයකින් අර්ථ දක්වා ආගමක් බවට පත් කර ගැනීම මෙහි ප‍්‍රතිඵලය විය. අද ප‍්‍රචලිතව, ජනප‍්‍රියව පවතින බුද්ධාගම, නැති නම් බුද්ධ ශාසනය, එසේ පසුකාලීන ව සාදා සකස් කර ගත් එකකි. නිවන් දකින පරම පවිත්ර ධර්මය තවත් එකකි. මේ දෙකෙහි වෙනස දැන හඳුනා ගැනීමත් නිවන් අවබෝධ කර ගැනීමට උපකාර වන පිරිසිදු බුද්ධ ධර්මය තෝරා බේරා ගෙන, ඒ මඟ අනුගමනය කිරීමත් පමණක් බෞද්ධයෙකුගේ එකම පරමාර්ථය වූ නිවන් අවබෝධ කර ගැනීමට උපකාරකය.
බුදුපියාණන් දේශණා කර වදාළ පිරිසිදු නිවන් මාර්ගය පසුගිය වසර 2550ක් තරම් කාල පරාසයක් තුළ විවිධ වෙනස්කම්වලට, විකෘති කිරීම් වලට භාජනය වීමට බලපෑ ප‍්‍රධාන කරුණු කිහිපයක් ඇත. මේ අතරින් ප‍්‍රධාන කොටම පෙන්වා දිය හැකි කරුණ වන්නේ, බුද්ධ ධර්මය දේශණා කරන දේශකයින් මෙන් ම, බුද්ධ ධර්මය පොත පතෙහි ලියා පළ කරන සියලු දෙනා ද දැනගත යුතු, අනුගමනය කළ යුතු වැදගත් කරුණු පිළිබඳව මනා වැටහීමක් නැති වීමයි. ධර්මය ශ‍්‍රවණය කරන්නන්, ධර්මය හදාරන්නන් මෙන්ම ධර්මය අනුගමනය කරන්නන්ද, ධම්මානුධම්ම පටිපදාවම අනුගමනය කරන්නේ නම් මඟ වැරදෙනු නොහැක.
ඕනෑම කෙනෙකුට තමන් කැමති දේ කිරීමටත්, ලියා තැබීමටත් නිදහස ඇත. නමුත් ධර්මය හදාරන, නිවන් මඟ සොයන දායක කාරක ආදීන් ඒ කියූ ලියූ දේ ඒ අයුරින්ම ගැනීම, සොයා නොබලා නියම මඟ යැයි ගෙන කටයුතු කිරීම ධර්මානුකූල නොවේ. ගුරු පරපුරෙන් පවත්වා ගෙන ආ පළියට හෝ උගතෙකු, පඬිවරයෙකු යැයි ජනප‍්‍රියත්වයට පත් වූ කෙනෙකු තර්ක ගෙනහැර පා ධර්මය අධර්මය කර පෙන්වා දුන් පළියට ඒවා ඒ අයුරින්ම ගැනීම බුද්ධියට නොගැළපෙන ක‍්‍රියාවකි. බුදුපියාණන්ම මේ බව කිහිප අවස්ථාවකදීම පැහැදිළිව ප‍්‍රකාශ කර ඇත.
බුදුපියාණන් දේශණා කර වදාළ නිවන් මඟ මතු අනාගතයේදී වෙනස් වන බව, වෙනස් කර විකෘති කරන බව, ලෞකිකත්වයට ගැළපෙන ලෙස හැඩ ගසන බව බුදුපියාණන්ම ඒ කාලයේදීම දැක තිබුණි. ඒ හේතුව නිසාම මහා ප‍්‍රජාපතී ගෝතමියට දේශණා කළ “ගෝතමී සූත‍්‍රයේ” එවැනි වෙනස් කිරීම් විකෘති කිරීම් දැන හඳුනා ගැනීමටත්, ඒවා නිවැරදි කර ගැනීමටත් අනුගමනය කළ යුතු ක‍්‍රියා මාර්ග පැහැදිළිව පෙන්වා දුන්හ. කල් ඇතිවම බුදුපියාණන් මෙවැනි පියවර ගත්තේ, මතු කාලයේ දී සිදු විය හැකි විකෘති කිරීම්, නොගැළපීම් සිදුවන බව කල් තබාම දුටු නිසාම ය.
මල් පහන් පිදීම, වන්දනා මාන කිරීම, දාන මාන ආදිය පිළිගැන්වීම, ප‍්‍රතිමා චෛත්‍ය බැඳීම, පන්සිල්, අටසිල්, දස සිල් ගැනීම ආදී පින්කම් කිරීමෙන් පමණක් නිවන් දැකිය හැකියැයි, බොහෝමයක් බෞද්ධයා සිතතත්, නිවන් දැකීම ඊට වඩා බොහෝ ගැඹුරු කටයුත්තකි.
බුදුපියාණන් මතුකර පෙන්වා වදාළ නිවන් මඟ භක්තියෙන් ඇදහිය යුතු ඇදහිලි මාර්ගයක් නම් නොවේ. පුද පූජා ක‍්‍රමයක්ද නොවේ. එය අර්ථවත් ජීවන මඟක්ද නොවේ. ආගම යන තේරුමෙන් එය ආගමක්ද නොවේ. බුද්ධ ධර්මය යනු අනන්ත සංසාරයේ අතරමං වී දුක් විඳින මුලා වූ සත්ත්වයා සංසාර දුකින් මුදවා ගැනීම එකම පරමාර්ථය කොට ගෙන ඉදිරිපත් කළ සත්‍ය ගෙනහැර දැක්වීමකි. විමුක්ති මාර්ගයකි. අර්ථවත් ජීවන මාර්ගයක් ඉදිරිපත් කිරීම පමණක් පරමාර්ථය වී නම් බෝසත් තුමා රජ සැප හැර පියා වන වැදීම නොකරනු ඇත. මේ සත්‍ය වටහා නොගෙන, ධර්මය විකෘති කර, අර්ථවත් ජීවන මාර්ගයක් ඉදිරිපත් කළ බව පෙන්වීමට සමහරුන් ගන්නා උත්සාහයන් නිසා නිවන් මඟ වැසී ගියේය. හොඳ, යහපත්, අර්ථවත්, හරි දැක්මක් සහිත ජීවන මාර්ගයක් පිළිබඳව උගැන්වීම අද බුද්ධාගමේ පරමාර්ථය වී ඇත්තේ මේ නිසාය. මෙය සුගතියක ඉපදීමට උපකාරක විය හැකි වුවත් රාග, ද්වේෂ, මෝහ කපා දමා දුරු කිරීමට උපකාර නොවන නිසා, නිවන් මඟ වැසී ගියේය. බුද්ධ ධර්මයෙන් පෙන්වා වදාළ නිවන් මඟ මෙලොව සුගතිය මෙන්ම සදාකාලිකවම දුකින් මිදීමද අරමුණු කොට ගත් ලෝකෝත්තර ධර්මයකි.
උපතක් ලැබූ සෑම ජීවියකුම උපතේ සිට මරණය දක්වාම එකළොස් ගින්නකින් තැවෙයි. අනන්ත අප‍්‍රමාණ මානසික දුක් පීඩා වලින් අසහනයට පත් වේ. මරණ භය, සියලුම සත්ත්වයින්ට වඩාත්ම බරපතලම දුකයි. කුමන ආකාරයකින් සුඛිත මුදිත වූ සර්ව සම්පූර්ණ ජීවන මාර්ගයක් තිබුණත් එයින් මානසික, කායික ලෙඩ රෝග, දුක්, මරණය වැළැක්විය නොහැකිය.
බුද්ධ දේශණාවෙන් ඉදිරිපත් කළේ අනන්ත අප‍්‍රමාණ දුක් විඳින සත්ත්වයාට, සදහටම දුකින් මිදී විමුක්තිය ලබාගත හැකි මාර්ගයකි. ඒ බුද්ධියෙන්ම දැරිය යුතු, තේරුම් ගත යුතු අවබෝධයෙන් ක‍්‍රියාත්මක කළ යුතු සත්‍ය ධර්මයයි.
සිතින්ම කල්පනා කර, සිතම උපකාර කර ගෙන, සිතෙහිම උපදින්නා වූ අයහපත් කෙළෙස් සහිත වූ ශක්ති විශේෂයක් ඉපැදවීම නතර කර, සිතම නිරෝධ කර, තමාට සංසාර ගමන යාමට මෙතෙක් උපකාරී වූ පංචස්කන්ධ උපාදානයෙන්ම මිදී, විමුක්තිය සොයා ගත යුතු දහමකි. වෙනත් කෙනෙකුට ඔබව නිවන් දැක්විය නොහැකිය. බුදුන් වහන්සේලා දහසකගෙන් බණ ඇසුවත්, තම සිතින් දහම නොගත්තේ නම් නිවන් දැකිය නොහැකිය. දහම් අසා තමාගේම සිත පිරිසිදු කරගත යුතුය.
මරණයෙන් පසු නැවත මිනිස් ජාතියකම හෝ සුගතියකම උපදිතියි යනුවෙන් කිසිවෙකුට සහතිකයක් ලබා දිය නොහැකිය. මේ විශ්වය තුළ බිහිවී, ජීවත් වන සත්ත්ව කොට්ඨාශ අතරින්, මිනිසුන් ලෙස අද උපත ලබා ඇත්තේ, කෝටි ප‍්‍රකෝටි ගණනකින් එක් කෙනෙකි. අපට පෙනෙන තිරිසන් ලෝකය තුළම (මුහුදේ හා ගොඩබිම) මිනිසුන් මෙන් කෝටි ප‍්‍රකෝටි ගණනකින් සත්ත්වයින් වාසය කරති. අපට නොපෙනෙන ලෝකයෙහිද අමනුස්සයින්, පේ‍්‍රතයින්, භූතයින්, දෙවියන්, බ‍්‍රහ්මයින් ලෙස මේ හා සමාන ප‍්‍රමාණයක් උපත ලබා ඇත. එසේ නම් නැවත උපතක් ලැබීමේදී මිනිසෙකුම වී උපත ලැබීමට හැකිවේ යැයි කාට නම් සහතික විය හැකිද? එසේ නොමිනිසුන් ලෙසින් ලැබූ උපතකදී ලබන දුක් ප‍්‍රමාණය මිනිසකුව ලබන දුක් ප‍්‍රමාණය මෙන් කිහිප ගුණයකි. අපාගතව දුක් විඳින සතුන් විඳින දුක් ප‍්‍රමාණය කෙනෙකුට සිතා ගත නොහැකි තරම්ය.
බුදුපියාණන් පෙන්වා වදාළ නිවන් මඟ මිනිසුන් ලෙස උපත ලැබූ සියල්ලටම පහසුවෙන් තේරුම් ගෙන, අවබෝධ කරගෙන, ක‍්‍රියාත්මක කළ හැකි එකකි. සදාකාලිකවම දුක් විඳින ලෝක සත්ත්වයාට සදහටම දුකින් මිදී, සාරයි කියා යන මේ සංසාර ගමන නිමා කිරීමට පෙන්වා දුන් එකම ධර්ම මාර්ගය, බුද්ධ ධර්මයයි.
අද නිවන් මඟ වැසී ගිය පසු හෝ හිතා මතාම වසා දැමූ පසුව හෝ බුද්ධ ධර්මයේ පෙන්වා දුන් උසස්ම ධර්ම කරුණු ලෞකික අර්ථයෙන් විග‍්‍රහ කර ගෙන අර්ථවත් ජීවන මාර්ගයක් පෙන්වන ආගමක් ලෙසින්ද විග‍්‍රහ කර, සාධාරණීකරණය කිරීමත්, එයම ජීවන මාර්ගය කරගත් පිරිසක් බිහි වීමත් ප‍්‍රතිඵලය වී ඇත.
මෙයට හේතුව නිවන් දැකීම සඳහා අනුගමනය කළ යුතු සරළ වැඩ පිළිවෙල ලියැවුණු පොතක් පතක් අද දක්නට නැති වීමත්, එසේ පෙර කළ ලියා තැබුවා යැයි විශ්වාස කරන ”හෙළ අටුවා” පොත් සියල්ල හිතා මතාම විනාශ කර දැමීමත්ය.
කුමන භාවනාවකින් හෝ කර්මස්ථානයකින් හෝ බලාපොරොත්තු විය යුත්තේ සියලු අවිද්‍යා සංඛාර, අවිද්‍යා විඤ්ඤාණ නිරෝධ කර, “සං” එකතු කරන උල්පත් වසා දමා, රාග, ද්වේෂ, මෝහ සහගත කෙළෙස්, සිතින් නිපදවන චිත්ත ශක්තීන් (හේතුන්) නිපදවීම සහමුළින් නැවැත්වීමත්, ඊටම උපකාර වන රාග, ද්වේෂ, මෝහ වැනි පහත් කුණු සහගත චන්දරාගය සළාහැරීමත් (ප‍්‍රහාණය කිරීමත්) මගින් මතු උපතට හේතුවන ශක්ති බිහි කිරීම නවතා දැමීමයි. එය භව නිරෝධයයි.
හේතු නැති තැන ඵලවිපාකද නැත. හේතු (චිත්ත ශක්ති) අලුතින් බිහි කරන තාක් ඵල විපාක ඇත. බුද්ධිය මෙහෙයවා සත්‍යය අවබෝධ කරගෙන අවිද්‍යා විඤ්ඤාණ නිරෝධ කර, කුසල් පුරා ගැනීමෙන් (පහත් කුණු වැනි දේ සළා හැරීමෙන්) පමණක් කෙනෙකුට මෙලොවදීම නිවන් දැකිය හැකිය. කුසලයම ඊට උපකාරී වේ යනු බුද්ධ දේශණාවයි. පිංකම් කළ යුතුමය. එය සුගතියකට මිනිස් උපතකට උපකාරී වේ. මිනිස් ජාතියක උපත ලැබීමෙන්ම කුසල් පුරා නිවන් මඟට අවතීර්ණ විය හැකි වෙයි. මේ නිසා පින්, නිවන් මඟට අවශ්‍ය මුට්ටිකාසි මෙනි. මඟ වියදමට මුදල් නැති කළ මේ ගමන ගමනාත්තය තෙක් ගමන් කළ නොහැකිය. සුව, අසුව දහසක් ධර්ම කාණ්ඩ ඉගෙන ගැනීම, පණ්ඩිතයකු උගතකු ලෙස තර්ක ඉදිරිපත් කිරීමට, මුදල් උපයා සැප සම්පත් ලබා, සංසාර ගමන දික් කර ගැනීමට පමණක් උපකාර කරගත හැකිය. “බව” යහපත් තැනක් කිරීමට, බව හදා ගැනීමට, බෙදා ගැනීමට හෝ බදා ගැනීමට කටයුතු කිරීම නිවන නොවේ. භව උදුරා දැමීමම නිවනයි.
නිවන් දැකීම යනු මේ සංසාර පැවැත්මෙන් මිදීමයි. ලෝකයෙන් මිදීමයි. මිදිය යුතු ලෝකය කුමක්ද යන්නත්, යායුතු නිවන කුමක්ද යන්නත් දැනගත යුතුය. යායුතු තැන පිළිබඳව අනුමාණ ඥාණයෙන් දැක අදහසක් ඇතිකර ගත යුතුය. එය පුර්ව භාග නුවණයි. එවැනි අනුමාණ ඥාණයක් නොලැබ වැටහීමක් නැතිව ගමන ඇරඹීම උසක් නොදැක, නොදැන ඉනිමං බැඳ අතරමං වීම වැනි ක‍්‍රියාවකි. මුළින්ම ලෝකය කුමක් දැයි දැනගත යුතුයි. වරක් ආනන්ද හිමි ලෝකය විග‍්‍රහ කළ ආකාරය මෙහිදී අපටද ප‍්‍රයෝජනවත් වේ.
“ලෝකය” යනු ඇස, ඇසට පෙනෙන දේ, කන, කනට ඇසන දේ, නාසය, නාසයට දැනෙන ගඳ සුවඳ, දිව, දිවට දැනෙන රස, කය, කයට දැනෙන පහස හා මනසට දැනෙන අරමුණු (ධම්ම) යයි වදාළ සේක.
කුමන ආකාරයකින් තර්ක කර විමසා බැලුවත් මීට වැඩි හෝ අඩු ලෝකයක් නැත. මේ සඳහන් කළ දේවල් කෙස් ගහක ප‍්‍රමාණයක් හෝ අඩු කළ හොත් එතැන පූර්ණ ලෝකයක් නැත. මීට වැඩි කිසිවක් එකතු කිරීමටද ලෝකයේ ඉතිරිව නැත.
දිව්‍ය, බ‍්‍රහ්ම, මනුස්ස, අමනුස්ස යන කොටස් වලින් සමන්විත මේ පැවැත්මෙහි උතුම් වූ මිනිසත් බවක් ලැබූ අප, මිනිසත් බවක උපන් මේ අවස්ථාවේම නිවන් අවබෝධ කරගත යුතුය. දෙවියකු, බ‍්‍රහ්මයකු, අමනුස්සයෙකුව උපන් කෙනෙකුට වඩා මිනිසකුව උපන් කෙනෙකුට තම මනස උපකාර කරගෙන සම්‍යක්ප‍්‍රයෝග, උපක‍්‍රම හා ප‍්‍රතිකර්ම දැන, ඒ අනුව ක‍්‍රියා කරමින් නිවන් දැකීම මේ උපතේදීම කර ගත හැකිය.
මිනිසකුව උපන් හැම කෙනෙකුම අවබෝධ කරගත යුතු වැදගත්ම දේ නම් මේ ලැබුණු අවස්ථාව යළි කවදා ලැබේවිදැයි කිව නොහැකි හෙයින් මේ ලැබුණු දුර්ලභ අවස්ථාවෙන් උපරිම ඵල නෙලා ගෙන සදහටම දුකින් මිදීමට පියවර ගත යුතු බවයි. අප‍්‍රමාදව ලැබූ අවස්ථාව අපතේ නොයැවිය යුතුයි.
දෙවියන්, බ‍්‍රහ්මයින් හෝ අමනුස්සයින් කළ පින් හෝ කළ පව් අනුව ඵල විපාක විඳිනු මිස, මනස මෙහෙයවා ප‍්‍රඥාව මෙහෙයවා දුකින් මිදීමට අවශ්‍ය කුසල් පූර්ණය කිරීම ඔවුන්ට කළ නොහැකිය.
පින් කිරීමෙන් සුගති වල ඉපදුනත් සැප වින්දත්, කුසල් කිරීමෙන් පමණක් නිවන් දැකිය යුතුය. කුසල් පිරීම මිනිසෙකුට පමණක්ම කළ හැකි දෙයකි.
පෙර ජාතියක මිනිසත් බවක උපත ලබා කරන ලද කුසල හා පින් බලයෙන්, සෝවාන් ආදී මඟ ඵලයන්ට පත්ව අරිය තත්ත්වයට පත් වූ දෙවියෙකු හෝ බ‍්‍රහ්මයකුව උපන් කෙනෙකුට හැර අන් සියලුම දෙවියන්, බ‍්‍රහ්මයින් ලෙස ඉපදී සිටින අයට කළ පින්වල ඵල විපාක විඳිමින් කාලය ගෙවනු හැර, ප‍්‍රඥාව මෙහෙයවා ස්වෝත්සාහයෙන්ම මඟ ඵල ලබාගත නොහැකිය. බුදුවරයෙකුගේ ජීවන කාලය තුළ පමණක් බණ අසා මඟ ඵල ලබාගත හැකිය.
මෙයින් පැහැදිළි වන්නේ නිවන් දැකීමට ගත යුතු මූලික පියවර ගත යුත්තේ,මිනිසෙකුව ලත් මේ උපතේදීම බවයි. දෙවියන් වෙන්නටත්, බ‍්‍රහ්මයන් වෙන්්නටත්, මඟඵල ලබාගන්නටත්, අරිය ධ්‍යාන ලබන්නටත් අවශ්‍ය පින් හා කුසල් දෙකම පුරාගත හැක්කේ, මිනිසත් බවක් ලත් මේ අවස්ථාවේදීම පමණි.
